پەرشبوونەوەی ڕووناکی داینامیکی (DLS):
پێشەکی:
DLS یان پەرشبوونەوەی ڕووناکی داینامیکی ڕێگایەکە بۆ دیاریکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان و دابەشبوونیان لە شلەکاندا. لە کاتێکدا شیکارییەکانی SEM و TEM لە قەبارەی تەنۆلکەکان لە دۆخی وشکدا دەکۆڵنەوە، لە مەودای بەرفراوانی بەکارهێنانەکانی وەک دەرمانسازی، بایۆلۆجی، یان هەر بەکارهێنانێک کە پێویستی بە دابەشکردنی تەنۆلکەکان لە شلەیەکدا هەبێت، دەبێت هەڵسوکەوتی تەنۆلکەکان لە شلەکاندا بکۆڵرێتەوە، ئەمەش داوای شیکاری DLS دەکات.
لە ڕاستیدا هەموو ئەم شێوازانە تەواوکەری یەکترن... لە زۆرێک لە لێکۆڵینەوەکاندا هەریەکێک لەم شیکاریانە بۆ پشکنینی قەبارە و هەڵسوکەوتی تەنۆلکەکان بەکاردەهێنرێت. شیکاری DLS باشترین ڕێگایە بۆ لێکۆڵینەوە لە جێگیری ڕەهەندی و کۆبوونەوەی نانۆگەردیلەکان. DLS بە شێوەیەکی گشتی بەکاردێت بۆ پێوانەکردنی دابەشکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان لە 1 نانۆمەتر بۆ 10 مایکرۆن، لە کاتێکدا SLS بەکاردێت بۆ پێوانەکردنی تەنۆلکە گەورەکان کە زیاترن لە 1 مایکرۆمەتر.
لە زۆرێک لە لێکۆڵینەوەکاندا سێ شیکارییەکە پێکەوە بەکاردەهێنرێن بۆ لێکۆڵینەوە لە قەبارە و هەڵسوکەوتی تەنۆلکەکان. شیکاری DLS باشترین ڕێگایە بۆ لێکۆڵینەوە لە جێگیری قەبارەی نانۆگەردیلەکان و چڕی کۆبوونەوەی نێوانیان. DLS بە شێوەیەکی گشتی بەکاردێت بۆ پێوانەکردنی دابەشبوونی قەبارەی تەنۆلکەکان کە لە نێوان 1 نانۆمەترەوە تا 10 مایکرۆمەتر دەگۆڕێت، لەکاتێکدا SLS بەکاردێت بۆ پێوانەکردنی قەبارەی تەنۆلکەکانی گەورەتر لە 1 مایکرۆمەتر. هەروەها شیکاری DLS لە سەنتەری فۆتۆن بە باشترین کوالیتی و نوێترین لێکدانەوە وەک SBL ئەنجام دەدرێت.
پەرشبوونەوەی ڕووناکی
DLS یان پەرشبوونەوەی ڕووناکی داینامیکی (Dynamic Light Scattering) ڕێگایەکە کە بەهۆیەوە دەتوانرێت دابەشکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان لە شلەکاندا بەدەست بهێنرێت، تەنانەت لە ڕەهەندە زۆر بچووکەکاندا تا یەک نانۆمەتر. دیاریکردنی قەبارەی تەنۆلکەکانی نمونەی پاودەر و کۆلۆیداڵ یەکەم هەنگاوە بۆ لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندییەکانی ماددەیەک.
شێوازی جیاواز هەیە بۆ لێکۆڵینەوە لە قەبارەی تەنۆلکەکان،
· بەڵام شێوازی من بریتییە لە پەرشبوونەوەی ڕووناکی داینامیکی (DLS):
· پەرشبوونەوەی ڕووناکی ئیستاتیک (SLS)
دوو ڕێگەی خێرا و هەرزانن بۆ لێکۆڵینەوە لە دابەشکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان. لە هەردوو شێوازی DLS و SLS قەبارەی تەنۆلکەکان بە پشتبەستن بە پەرشبوونەوەی ڕووناکی لەلایەن ئەم تەنۆلکانەوە دیاری دەکرێت.
DLS بە شێوەیەکی گشتی بەکاردێت بۆ پێوانەکردنی دابەشبوونی قەبارەی تەنۆلکەکان کە لە نێوان 1 نانۆمەترەوە تا 10 مایکرۆمەتر دەگۆڕێت، لەکاتێکدا SLS بەکاردێت بۆ پێوانەکردنی قەبارەی تەنۆلکەکانی گەورەتر لە 1 مایکرۆمەتر. هەروەها هەردوو ئەم ڕێگایە توانای لێکۆڵینەوەیان لە نمونە کۆلۆیداڵەکان هەیە. بۆیە پێویستە نموونە پۆدرەکراوەکان پێش شیکاری لەناو شلەیەکدا (بەزۆری ئاو یان کحول) بڵاوبکرێنەوە بۆ بەدەستهێنانی سیستەمێکی کۆلۆیداڵی یەکسان.
بەگشتی شیکاری DLS ئامرازێکی بەهێز و پێویستە بۆ توێژینەوە و پەرەپێدان لە چەندین بواردا، لەوانە زانستی کەرەستە، دەرمانسازی و بایۆتەکنەلۆژیا.
میکانیزم و بنەمای پشکنین
فۆتۆداینامیک کە بە سپێکترۆسکۆپی بەرکەوتنی بینایی (PCS) ناسراوە، تەکنیکێکی پێشکەوتووە کە بەکاردێت بۆ پێوانەکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان لە مەودای چەند نانۆمەترێک تا مایکرۆن، هەروەها بۆ دیاریکردنی بارگەی ڕووکاری ئەم تەنۆلکانە لە ژینگە شلەکاندا. لە گیراوەکاندا، پێکدادانی تەنۆلکە بچووکەکان و مۆلیکولەکان لەگەڵ مۆلیکولی توێنەردا دەبێتە هۆی جووڵەی هەڕەمەکی کە بە جوڵەی براونی ناسراوە، کە تیایدا خێرایی جوڵەی تەنۆلکەکان بەپێی قەبارەیان دەگۆڕێت: تەنۆلکە گەورە و قورسەکان بە هێواشی دەجوڵێن.
تەنۆلکەکان دەتوانن تیشکێکی ڕووناکی بڵاوبکەنەوە (کە درێژی شەپۆلەکەی بچووکترە لە قەبارەی تەنۆلکەکە). کاتێک تیشکی لەیزەر کارلێک لەگەڵ تەنۆلکە جوڵاوەکان دەکات، ڕووناکی بە فرێکوێنسی جیاواز بڵاودەبێتەوە. بڕی گۆڕانی فرێکوێنسی ڕووناکی ڕووداو و پەرشوبڵاو پەیوەندی بە قەبارەی تەنۆلکەکانەوە هەیە، ئەمەش وا دەکات کە بتوانرێت قەبارەی تێکڕای تەنۆلکەکان بە پێوانەکردنی ئەم گۆڕانکارییە لە فرێکوێنسیدا حیساب بکرێت.
ئەو تیرەی کە بە بەکارهێنانی ئەم ڕێگایە حیسابی بۆ دەکرێت بریتییە لە تیرەی هایدرۆداینامیکیی تەنۆلکەکە، کە ڕەنگدانەوەی قەبارەی گۆیەکی گریمانەیی بە ڕێژەی ڕژانی هاوتای تەنۆلکەی ژێر لێکۆڵینەوەیە. ڕێژەی گواستنەوە پەیوەستە بە چەند هۆکارێکەوە، لەوانە قەبارەی تەنۆلکەکان، پێکهاتەی ڕووکارەکەی، چڕییەکەی و جۆری ئەو ئایۆنانەی کە لە ژینگەی دەوروبەریدا هەن. ڕەهەندەکانی بەدەست هاتوو بەم ڕێگایە بەزۆری گەورەترن بە بەراورد بەو پێوانانەی کە بە بەکارهێنانی تەکنیکەکانی وەک وردبینی ئەلکترۆنی گواستنەوە (TEM) ئەنجام دەدرێن.
پەیوەندی نێوان قەبارەی تەنۆلکەکان و خێرایی براونی بە هاوکێشەی ستۆک-ئەینشتاین دەربڕدراوە: گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە جوڵەی براونی تەنۆلکەکان کاریگەری لەسەر هۆکارەکانی تر هەیە جگە لە قەبارەی تەنۆلکەکان، وەک پلەی گەرمی و چەسپاوی شلەکە. بۆیە پێویستە ئەو پێوەرانەی کاریگەرییان لەسەر پرۆسەی تاقیکردنەوە هەیە بەردەوام بێت و بزانرێت بۆ دڵنیابوون لە وردی ئەنجامەکان، چونکە هەر گۆڕانکارییەک لەم پێوەرانەدا ڕەنگە ببێتە هۆی هەڵە لە پێوانەکاندا.
توانای شیکاری
پێوانەکردنی تەنۆلکە بچووکەکان: توانای پێوانەکردنی تەنۆلکەکانە کە قەبارەیان لە یەک نانۆمەتر گەورەترە.
وردبینی بەرز: ئەنجامێکی ورد و متمانەپێکراو.
کاتی پشکنینی کورت: ئەنجامی خێرا.
شیکاری دووبارەبووەوە: توانای بەدەستهێنانی ئەنجامی دووبارەبووەوە و متمانەپێکراو.
ئاسانکاری بەکارهێنان: پێویست بە ئامادەکردنی نمونەی ئاڵۆز ناکات.
قەبارەی نمونەی بچووک: توانای پێوانەکردنی نمونەی زۆر بچووکی هەیە.
کەموکوڕیەکانی شیکاری
نەگونجاو بۆ هەندێک گیراوە: گونجاو نییە بۆ شلەکان کە کێشی گەردیلەیی زۆر کەمیان هەیە یان سیستەمەکانی هەڵمژینی بەرز.
کاریگەری کۆبوونەوە: ئەنجامەکان لەوانەیە کاریگەری لەسەر کۆبوونەوەی تەنۆلکەکان هەبێت.
هەڵەی پەرشبوونەوەی فرەیی: ئەو هەڵانەی کە لە ئەنجامی پەرشبوونەوەی لە چەندین ئاراستەوە دروست دەبن.
شیکاری DLS ئامرازێکی گرنگە لە بوارە جیاوازەکاندا، وەک زانستی ماددە، دەرمانسازی، و بایۆتەکنەلۆژیا، کە بەشدارە لە تێگەیشتنێکی قووڵتر لە هەڵسوکەوتی تەنۆلکەکان لە گیراوەکاندا.
سوودەکانی شیکاری DLS و SLS
پێوانەکردنی وردی دابەشکردنی قەبارەی نانۆگەردیلەکان بەپێی ستانداردی ISO16247.
شیکاری ئەنجامە پێشکەوتووەکان بە بەکارهێنانی ڕێگاکانی وەک NNLS، Pade-Laplace، CONTIN و Cumulants.
زاڵبوون بەسەر کاریگەری پۆلێنکردن لە ئەنجامەکاندا بە بەکارهێنانی شێوازی حیساباتی SBL.
لێکۆڵینەوەی گشتگیر لە قەبارە و دابەشبوونی چڕی تەنۆلکەکان.
شیکاری دابەشکردنی قەبارەی تەنۆلکەی کانزا بە وردی بەرز.
هەڵسەنگاندنی دابەشبوونی قەبارەی تەنۆلکەکان لە تۆزی کیمیاییدا بۆ دڵنیابوون لە کوالیتی و کاریگەری.
پشکنینی دابەشکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان لە سیرامیکدا بۆ چەندین بەکارهێنانی پیشەسازی.
لێکۆڵینەوە لە دابەشکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان لە شووشەکەدا بۆ دڵنیابوون لە تایبەتمەندییە دڵخوازەکانی.
شیکاری دابەشکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان لە هەویرەکاندا بۆ باشترکردنی کارایی و بەکارهێنان.
پێوانەکردنی پۆتانسێلی زیتا بۆ تێگەیشتن لە هەڵسوکەوتی تەنۆلکەکان لە ناو هەڵپەسێردراوێکدا.
ئەم توانایانە ئامرازی سەرەکین بۆ بەرزکردنەوەی وردی توێژینەوە و پەرەپێدانی بەکارهێنان لە بوارە جیاوازەکاندا، لە زانستی کەرەستەکانەوە تا پیشەسازی دەرمان.
لێکدانەوەی ئەنجامەکانی DLS
شیکاری پەرشبوونەوەی ڕووناکی داینامیکی (DLS) بەکاردەهێنرێت بۆ پێوانەکردنی قەبارەی تەنۆلکەکان و دابەشبوون لە گیراوەکاندا. ئەنجامەکانی شیکاری DLS لە ڕێگەی چەندین لایەنی سەرەکییەوە لێکدەدرێتەوە:
قەبارەی تەنۆلکەکان:
تێکڕای-Z: ئەم بەهایە نوێنەرایەتی قەبارەی تێکڕای تەنۆلکەکانی ناو نمونەکە دەکات. بەزۆری بە یەکەکانی نانۆمەتر یان مایکرۆمەتر دەدرێت.
دابەشکردنی قەبارە: دابەشکردنی قەبارە وەک هێڵکارییەک پێشکەش دەکرێت کە ڕێژەی تەنۆلکەکانی قەبارەیەکی دیاریکراو نیشان دەدات. ئەم دابەشکردنە دەتوانێت تاکە لوتکە بێت (ئاماژە بە یەکسانی قەبارە) یان فرە لوتکە (ئاماژە بە بوونی قەبارەی جیاواز دەکات).
پێوەرەکانی فرەپەرشببوونەوە (PDI): (Polydispersity Index)
پەیوەندی قەبارەی تەنۆلکەکانە لە نمونەکەدا. بەهاکان لە نێوان 0 بۆ 1:
بەهای PDI 0.3: ئاماژەیە بۆ دابەشبوونێکی فراوان، واتە قەبارەی جۆراوجۆر هەیە، کە لەوانەیە لە ئەنجامی کۆبوونەوەی تەنۆلکەکانەوە بێت.
جێگیری تەنۆلکەکان:
پەیوەندی نێوان قەبارەی تەنۆلکەکان و جێگیری: ڕەنگە تەنۆلکە بچووکەکان زیاتر کۆببنەوە، لەکاتێکدا تەنۆلکە گەورەکان ڕەنگە جێگیرتر بن. شیکاری DLS دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا تەنۆلکەکان لە دۆخێکی جێگیردان یان ئەگەر بارودۆخەکان پێویستیان بە دەستکاریکردن هەیە.
کاریگەرییەکانی بارودۆخی ژینگەیی:
گۆڕانی pH، چڕیی و پلەی گەرمی: ئەم هۆکارانە دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر ئەنجامی DLS. بۆ نموونە گۆڕانی pH لەوانەیە ببێتە هۆی گۆڕانی بارگەی ڕووکاری تەنۆلکەکان و کاریگەری لەسەر قەبارە و جێگیرییان هەبێت.
بەراوردکردنی نێوان نمونەکان:
دەتوانرێت ئەنجامەکانی DLS بەکاربهێنرێت بۆ بەراوردکردنی تایبەتمەندییەکانی نمونە جیاوازەکان. بۆ نموونە دەتوانرێت دابەشبوونی قەبارەی نانۆگەردیلە دەستکاریکراوەکانی کیمیایی بەراورد بکرێت لەگەڵ ئەوانەی دەستکارینەکراون.
لێکدانەوەی ئەنجامەکانی DLS تێڕوانینێکی بەنرخ دەدات لە تایبەتمەندییەکانی تەنۆلکەکان لە گیراوەکاندا و ئامرازێکی بنەڕەتییە لە بوارەکانی وەک زانستی کەرەستە، دەرمانسازی، و بایۆتەکنەلۆژیا. بەدەستهێنانی ئەنجامی ورد پێویستی بە چاودێریکردنی وردی پارامێتەرەکانی تاقیکاری و ژینگەیی هەیە.