تیشکی ژێر سوور  (FTIR)

پێشەکی:

 شیکاری FTIR یەکێکە لە شیکارییە باوەکان لە بواری ناسینەوەی ئاوێتە و پەیوەندییەکان کە لە ماددە ئەندامییەکان و کانزاییەکاندا هەن، و بەشێکە لە شیکاری سپێکترۆسکۆپی. شیکاری FTIR لێکۆڵینەوە لە تیشکی ژێر سوور دەکات کە لەلایەن نموونەی شیکاریکراوەوە هەڵدەمژرێت. بە لێکۆڵینەوە لە شەبەنگی ژێر سوور کە لە ئامێرەکەوە سەرهەڵدەدات، دەتوانرێت پەیوەندییە کیمیاییەکان، کارلێکە گەردیلەیەکان و بە تایبەتی جۆری گروپە کاراییەکان لە ماددەکاندا دیاری بکرێت.

بنەمای پشکنین:

سپێکترۆسکۆپی تیشکی ژێر سوور (FTIR)  تەکنیکێکی پێشکەوتووە کە بەکاردێت بۆ لێکۆڵینەوە لە پەیوەندییە کیمیاییەکان و گروپە کاراییەکان لە ماددەکاندا. ئەم شێوازە دەتوانێت بوونی یان نەبوونی پەیوەندی تایبەت دیاری بکات، هەروەها گۆڕانکاری لە ئاستەکانیاندا بپێوێت، ئەمەش وایکردووە کە ئامرازێکی گرنگ بێت لە بوارە جیاوازەکاندا، لەوانە کیمیا، پۆلیمر، دەرمانسازی، ئەندازیاری ماددە، نانۆتەکنەلۆژیا، و بایۆتەکنەلۆژیا، هەروەها پاراستنی ژینگە و پیشەسازییەکانی نەوت و گاز.

کاتێک نموونەکە بەر تیشکی ژێر سوور دەبێت، مۆلیکولەکانی دەست دەکەن بە لەرزین. بۆ تێگەیشتن لەم دیاردەیە، گرنگە بزانین وزەی مۆلیکولەکان لە چوار پێکهاتە پێکدێت: وزەی ئەلیکترۆنی، وزەی لەرزین، وزەی خولانەوەی و وزەی وەرگێڕان.

تیشکی ژێر سوور تەنها کاریگەری لەسەر شێوازی لەرزینەکانی مۆلیکولەکان هەیە. لە بارودۆخی ئاساییدا مۆلیکولەکان لە شوێنی هاوسەنگی خۆیاندا دەلەرزن بەبێ ئەوەی ناوەندی کێشکردنیان بگۆڕن. ژمارەی شێوازەکانی لەرزین بەپێی جۆری مۆلیکولەکە دەگۆڕێت؛ مۆلیکولە دووانەییەکان یەک شێوازی لەرزینیان هەیە، لە کاتێکدا مۆلیکولە ئاڵۆزەکان چەندین شێوازیان هەیە.

هەموو دۆخێکی لەرزین ناتوانرێت بە FTIR دەستنیشان بکرێت. تەنها ئەو شێوازانەی کە بە "چالاکی ژێر سوور" ناسراون دەتوانن تیشک هەڵبمژن. کاتێک فرێکوێنسی ژێر سوور لەگەڵ فرێکوێنسی لەرزینە سروشتییەکانی مۆلیکولەکاندا دەگونجێت، وزە هەڵدەمژرێت، ئەمەش گەورەیی جووڵەی پەیوەندییە کیمیاییەکان زیاد دەکات. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە تەنها ئەو پەیوەندیانەی کە چرکەی دوو جەمسەرییان تێدایە توانای هەڵهەڵمژین تیشکی ژێر سووریان هەیە.

FTIR تەکنیکێکی ناوازەیە، بەو پێیەی هیچ دوو مۆلیکولێک کە پێکهاتەی ئەتۆمی جیاوازیان هەبێت ناتوانن تیشکی ژێر سوور بە هەمان شێوە هەڵبمژن. بۆیە سپێکتریمی دەرهاویشتوو بە پەنجەمۆرێکی ناوازە بۆ هەر ماددەیەک دادەنرێت، ئەمەش وا دەکات کە ئاسانتر بێت بۆ ناسینەوەی گروپە کاراییەکان، پەیوەندییەکان و پێکهاتە گەردیلەیەکان.

ناوچەی ژێر سوور بە ئاڵۆزی سپێکترۆمەکەی تایبەتمەندە، چونکە ژمارەیەکی زیاتر لە ناوچەی هەڵهەڵمژین تێدایە بە بەراورد بە مەودای سەروو بنەوشەیی و بینراو. ئەنجامەکان وەک فرێکوێنسی لەرزین پیشان دەدرێن، و گۆڕینیان بە بەکارهێنانی گۆڕینی فۆریێ سپێکترۆمێک بەرهەم دەهێنێت کە ڕێژەی هەڵمژین یان گواستنەوەی تیشک بەپێی درێژی شەپۆل نیشان دەدات.

بۆ جیاکردنەوەی گروپە کاراییەکان، دەتوانرێت خشتەی تایبەت بەکاربهێنرێت کە شوێنی لەرزینەکانی پەیوەندییە جیاوازەکان نیشان دەدەن. بۆ نموونە، هەڵمژین لە 3400 نانۆمەتر پەیوەندی بە کشانی پەیوەندی C-H هەیە، لە کاتێکدا هەڵمژین لە مەودای 5000 بۆ 6800 نانۆمەتر ئاماژەیە بۆ پەیوەندی سێ لایەنە، ئەمەش توانای باڵای FTIR لە شیکاری کیمیاییدا دەردەخات.

سوودەکانی پێوانەکردن

سپێکترۆسکۆپی ژێر سووری گۆڕینی فۆریێ (FTIR) تەکنیکێکی پێشکەوتووە کە لە چەندین کاردا بەکاردەهێنرێت، لەوانە:

• ·شیکاری نموونە: ماددە ڕەقەکان، تۆزەکان و شلەکان

• ·تۆزەکان: لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندییە فیزیایی و کیمیاییەکان.

• ·گازەکان: شیکاری پێکهاتەکانی گازی ناو هەوا.

• ·دیاریکردنی چڕیی گیراوەکان:

• ·توێژینەوەکانی دەردانی دەرمان:

بەکاردێت بۆ شیکردنەوەی چۆنیەتی دەردانی دەرمانەکان لە سیستەمی گەیاندنی تایبەتەوە، کە کاریگەری چارەسەرکردن بەرز دەکاتەوە.

• دەستنیشانکردنی پیسبوون و پیسییە ئەندامییەکان:

بەشدارە لە ناسینەوە و هەڵسەنگاندنی پیسکەرەکانی وەک گەردیلە و پاشماوەی ئەندامیک.

• ناسینەوە و شیکردنەوەی ماددە ئەندامییەکان:

بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە ماددە ڕەقەکان، تۆزەکان، فیلمەکان و شلەکان بۆ دیاریکردنی پێکهاتەی کیمیایییان.

• هەژمارکردنی بڕی ڕێژەیی ئۆکسجین و هایدرۆجین: بڕی O و H لە وەیفرەکانی سیلیکۆن و SiN پێناسە دەکرێت (وەک Si-H و N-H).

• ·        دەستنیشانکردنی گروپە کارا ئەندامییەکان: توانای ناسینەوەی گروپە کاراییە تایبەتەکان و پێکهاتەکانیان.

• ·        سەرچاوەی گشتگیر بۆ دیاریکردنی پێکهاتە: FTIR سەرچاوەی دەوڵەمەند بۆ دیاریکردنی پێکهاتەی کیمیایی لە ڕێگەی سپێکتریمی دەرهاویشتووەوە دابین دەکات.

• ·        بارودۆخی ژینگەیی: تەکنەلۆژیاکە لە بارودۆخی نا بۆشاییدا کاردەکات، ئەمەش وایکردووە گونجاو بێت بۆ توخمە ناجێگیرەکان. 

• ·        بەزۆری نا تێکدەرە: کاریگەری لەسەر نموونەکە نییە لە کاتی پرۆسەی شیکارکردندا، بەم شێوەیە یەکپارچەیییەکەی دەپارێزێت.

• لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندیەکانی هەڵمژین و ڕژان: شیکاری هەڵمژین و گواستنەوەی ماددەیەک لە مەودای درێژی شەپۆلی دیاریکراودا. 

جۆرەکانی نموونەی گونجاو بۆ پێوانەکردن

1.     نموونەی پاودەر:

شێوازی ئامادەکردن: تۆزی ماددەی ئامانج لەگەڵ تۆزی خوێی KBr تێکەڵ دەکرێت بە بەکارهێنانی هاوێنەیەکی تایبەت (بەزۆری لە یاقوت دروستکراوە). پاشان تێکەڵەکە دەخرێتە ناو قاڵبێکی تایبەتەوە و لە ژێر بۆشایییەکی ڕێژەییدا فشاری دەخرێتە سەر بۆ لابردنی هەوا، ئەمەش ڕێگەی پێدەدات شێوەی دیسکێک بە ڕەهەندی دیاریکراوەوە.

سوودی بەکارهێنانی KBr: خوێی KBr بەکاردێت چونکە تیشکی ژێر سوور هەڵناگرێت، ئەمەش وایکردووە گونجاو بێت بۆ ئاماددەکردنی نموونەی پاودەر.

2. نموونەی گازی

3. نموونەی شل:

 شێوازی ئاماددەکردن: بەزۆری نموونەی شل ڕاستەوخۆ دەڕژێتە ناو دەفری تایبەت ئاماددەکراو وەک ئەوەی لە نموونەی تۆزدا هەیە.

4. نموونەی ڕەق و ژێر سوور کە دەتوانرێت بگوازرێتەوە:

ئاماددەکاری: ئەم نمونانە بەزۆری پێویستیان بە ئاماددەکاری ئاڵۆزتر هەیە، ئەمەش بەپێی جۆری نموونەکە و تایبەتمەندییەکانی ئەو ئامێرە بەکاردەهێنرێت. بەڵام دەتوانرێت ڕێگەیەکی گشتی بەکاربهێنرێت کە بریتییە لە گۆڕینی نموونەکان بۆ پاودەر و بەکارهێنانی شێوازی شیکاری پاودەر.

5. نموونەی ڕەق کە تیشکی ژێر سوور ناگوازێتەوە: شێوازی ئاماددەکردن: لەبەر ئەوەی ناتوانن تیشکی ژێر سوور تێپەڕێنن، دوو ڕێگەی سەرەکی بەکاردەهێنرێت بۆ شیکردنەوەی ئەم نمونانە: گۆڕینی نموونەکە لە فۆڕمی گەورەکەیەوە بۆ پاودەر بە بەکارهێنانی شێوازی شیکاری پاودەر.

بە بەکارهێنانی ئامێرێکی FTIR کە بە تەکنەلۆژیای ATR (Total Reflectance) تەیار کراوە، کە تێیدا پەیوەندییە کیمیاییەکان لە ڕێگەی ڕەنگدانەوەی ڕووکاری نموونەکەوە شی دەکرێنەوە.

شیکاری ئەنجامەکان:

 سپێکترۆسکۆپی ژێر سووری گۆڕینی فۆریە (FTIR) تەکنیکێکی پێشکەوتووە کە بەکاردێت بۆ شیکردنەوەی جۆرەها ماددە، توانای فراوان پێشکەش دەکات لە مەودای ژێر سووری جیاوازدا. ئەم توانایانە بریتین لە: مەودای درێژی شەپۆل: دەتوانرێت شیکاری لە مەودای ژێر سووری ناوەڕاست (MidIR) و ژێر سووری نزیک (NIR) ئەنجام بدرێت، ئەمەش دەبێتە هۆی لێکۆڵینەوە لە مەودای بەرفراوانی ماددە.

شیکاری پەیوەندی کیمیایی:

 FTIR توانای شیکردنەوەی پەیوەندی کیمیایی و ناسینەوەی نموونەی نەناسراو لە چەندین بواردا دابین دەکات، لەوانە: دەرمانسازی، پۆلیمر، بۆیاخ، سیرامیک، کانزاکان.

 شیکاری پێچەوانەبوونەوەی کۆی گشتی (ATR): شیکاری FTIR  بە بەکارهێنانی تەکنیکەکانی ڕەنگدانەوەی کۆی لاوازکراو (ATR) چالاک دەکات، کە پێویستی بە نموونەکان هەیە کە نەرم و نیان بن، ئەمەش ئاسانکاری دەکات بۆ لێکۆڵینەوە لە ماددەکان لە حاڵەتە جیاوازەکاندا.

لە ڕێگەی شیکاری تایبەتمەندەوە بە بەکارهێنانی FTIR یان ATR دەتوانرێت ئەمانەی خوارەوە بخوێنرێتەوە: لەرزینەکانی ماددە سیرامیک و کانزاییەکان: بۆ تێگەیشتن لە تایبەتمەندییە فیزیایی و کیمیاییەکانی ئەم ماددانە.

لەرزینەکانی گروپە کاراییەکان لە ژێر بارودۆخی جیاوازدا: بۆ لێکۆڵینەوە لە کاریگەری هۆکارە ژینگەییەکان یان پێکهاتەی کیمیایی لەسەر هەڵسوکەوتی ماددەیەک.

توێژینەوەی زیادکراوەکان: بۆ تێگەیشتن لە کاریگەری زیادکراوەکان لەسەر تایبەتمەندی ماددە جیاوازەکان.

شیکاری کارلێکە گەردیلەیەکان لە ماددە پێکهاتەکاندا: بۆ لێکۆڵینەوە لە چۆنیەتی کارلێکی پێکهاتە جیاوازەکان و کاریگەرییەکانیان لەسەر ئەدای گشتی ماددەکە.

گرنگە شیکارکار زانیاری تەواوی هەبێت لەسەر چۆنیەتی لێکدانەوەی ئەنجامەکان و مامەڵەکردن لەگەڵ هەر گۆڕانکارییەک یان لادانێک کە لەوانەیە سەرهەڵبدات. زانیاری بەنرخی تر کە دەتوانێت ببێتە هۆی پێشکەوتن لە توێژینەوە و پەرەپێدان دەتوانرێت لە ڕیی پەیوەندیکردن لەگەڵ پسپۆڕانی سەنتەری فۆتۆن دەستەبەر بکرێت.