تەکنیکی کرۆماتۆگرافیای شلی بەرزی کارایی (HPLC)
پێشەکی:
شیکردنەوەی کرۆماتۆگرافیای شلی بەرزی کارایی (HPLC) تەکنیکێکی شیکاریی پێشکەوتووە کە بۆ جیاکردنەوە، شیکردنەوە، و پێوانی تێکەڵەکانی کیمیایی لە چارەسەرە شلەکاندا بەکاردێت. HPLC یەکێکە لە زۆرترین ڕێگا باوەکان لە کیمیای شیکاری، دەرمانسازی، و زانستی مادەکاندا، بەهۆی وردی و کاریگەریەکەی لە جیاکردنەوەدا.
تەکنیکی کرۆماتۆگرافیای شلی بەرزی کارایی (HPLC) تەکنیکێکی شیکاریە کە هەڵکێشانی تێکەڵ لەگەڵ هەردووکی قۆناغی جووڵاو (بەزۆری تویکەرەوەی فراوانکراو) و قۆناغی چەسپاو (جەستەیەکی کونکردوو کە بە چینێکی تایبەتەوە داپۆشراوە) بەکاردەهێنێت. پەمپێک بۆ دابینکردنی ڕۆیشتنێکی بەردەوام بۆ تویکەرەوە بەکاردەهێنرێت کە نموونەیەکی تیایدا هەڵکراو تێدەچێت. کاتێک نموونە هەڵکراوەکە دەچێتە ناوەوە، نموونەکە لە ناو ستوونی جیاکردنەوەدا دەڕوات کە قۆناغی چەسپاوی تێدایە، و پاشان مادە کیمیاییەکان لە ناو تێکەڵی نموونە هەڵکراوەکانەوە جیادەکرێنەوە، بەپشت بەستن بە کارلێکردنیان لەگەڵ گەردیلەکانی داپۆشەری قۆناغی چەسپاو لە ستوونی جیاکردنەوەدا. دوای جیاکردنەوەی پێکهاتەکان لە ستووندا، لە ڕێگای کۆمەڵێک ئامێری دۆزینەوەوە تێدەپەڕن. وەڵامی دۆزەرەوە و "کاتی چەسپان" (کاتی پێویست بۆ گواستنەوەی تێکەڵ لە ناو ستووندا لە قۆناغی دەرزیکردنەوە بۆ کاتی دەرچوون لە ستوون) بۆ ناسینی تێکەڵەکانی مادە شیکراوەکە بەکاردەهێنرێت. جگە لەوە، ژمارەیەک لە تەکنیکەکانی دۆزینەوە بۆ دیاریکردنی جۆرێکی تایبەت لە تێکەڵەکان بەکاردەهێنرێت وەک دۆزەری (UV-Vis) و دۆزینی کاریگەری (FLD) یان دۆزینی بووکردنەوە بە ڕووناکی کاڵەوە (ELSD).
بنەمای کارکردن
تەکنیکی HPLC لەسەر چەمکی جیاکردنەوەی تێکەڵەکان بەپشت بەستن بە کارلێکردنەکانیان لەگەڵ قۆناغی چەسپاو و قۆناغی جووڵاو پێکدێت. لەم ڕێگایەدا، ستوونێک کە بە مادەیەکی کونکراو پڕکراوە وەک قۆناغی چەسپاو بەکاردەهێنرێت، و چارەسەرە شلەکە (قۆناغی جووڵاو) لەژێر پەستانێکی بەرزدا بە بەکارهێنانی پەمپێک دەچێتە ناوەوە. تێکەڵەکان بەپشت بەستن بە جیاوازییەکان لە پەیوەندی و کارلێکردن لەگەڵ قۆناغی چەسپاو جیادەکرێنەوە. کاتێک تویکەرەوە (قۆناغی جووڵاو) لەگەڵ نموونەکە دەپەمپرێت، تێکەڵەکان بە خێراییەکی جیاواز لە ڕێگای ستوونەکەوە تێدەپەڕن بەپشت بەستن بە کارلێکردنەکانیان لەگەڵ قۆناغی چەسپاو. ئەو تێکەڵانەی کە ماوەیەکی درێژتر بە قۆناغی چەسپاوەوە دەپەیوەندن کاتێکی زیاتر بۆ دەرچوون دەوێت، ئەمەش دەبێتە هۆی جیاکردنەوەیان.
هەنگاوەکانی کارکردن:
ئامادەکردنی نموونە:
نموونەی بۆ شیکردنەوە ئامادەدەکرێت، کە ڕەنگە پێویستی بە لاوازکردنەوە یان پاککردنەوە هەبێت پێش شیکردنەوە.
دەرزیکردنی نموونە:
نموونەکە لەگەڵ تویکەرەوە (قۆناغی جووڵاو) لە ڕێگای پەمپێکی پەستانی بەرزەوە دەچێتە ناو ستوونەکە. ئەم پەستانە بەرزە پێویستە بۆ دڵنیایی لە ڕۆیشتنی چارەسەر لە ڕێگای ستوونەوە.
جیاکردنەوەی تێکەڵەکان:
تێکەڵە جیاوازەکان بە خێراییەکی جیاواز لە ڕێگای ستوونەکەوە تێدەپەڕن بەپشت بەستن بە تایبەتمەندییەکانیان وەک پەیوەندی لەگەڵ قۆناغی چەسپاو. ئەو تێکەڵانەی کە بە هێزی زیاتر دەپەیوەندن کاتێکی زیاتر بۆ دەرچوون لە ستوونەکە دەوێت، لە کاتێکدا تێکەڵەکانی کەم پەیوەندی بە خێراییەکی زیاتر تێدەپەڕن.
دۆزینەوە و شیکردنەوە:
دوای تێپەڕینی تێکەڵەکان لە ڕێگای ستوونەکەوە، بە بەکارهێنانی دۆزەرەوەیەکی گونجاو (وەک دۆزەری تیشکی سەرەوەی بەنەوشەیی یان دۆزەری فلۆرە) دۆزیاندەکرێنەوە. زانیارییەکان تۆمارکراون بۆ نوێنەرایەتیکردنی پەیوەندی نێوان کات و ماددە جیاکراوەکان، ئەمەش منحەنییە شیکارییەکان بەرهەمدەهێنێت کە بۆ دیاریکردنی ناسنامە و ڕێژەی تێکەڵەکان بەکاردەهێنرێت.
جۆرەکانی دۆزەرەوەکان لە کرۆماتۆگرافیای شلی بەرزی کارایی (HPLC)
کرۆماتۆگرافیای شلی بەرزی کارایی (HPLC) جۆری جیاوازی دۆزەرەوە بۆ شیکردنەوەی تێکەڵە جیاکراوەکان بەکاردەهێنێت، و هەڵبژاردنی دۆزەرەوەکە لە HPLC لەسەر سروشتی شیکراوەکان، هەستیاری پێویست، و بەکارهێنانی تایبەت دەوەستێت. هەر دۆزەرەوەیەک باشی و خراپی خۆی هەیە، ئەمەش دەیکاتە پێویست کە گونجاوترین هەڵبژێردرێت بۆ بەدەستهێنانی شیکردنەوەیەکی ورد و دڵنیا. لێرەدا جۆرە سەرەکییەکانی دۆزەرەوەکانی بەکارهاتوو لە HPLC، لەگەڵ بنەما و بەکارهێنان و تێکەڵە گونجاوەکان بۆ هەریەکیان:
1. دۆزەری تیشکی سەرەوەی بەنەوشەیی (UV)
بنەما: هەڵمژینی ڕووناکی سەرەوەی بەنەوشەیی لەلایەن شیکراوەکانەوە لە کاتی دەرچوونیان لە ستوون دەپێوێت.
بەکارهێنان: بە شێوەیەکی فراوان بۆ تێکەڵەکان کە ڕووناکی سەرەوەی بەنەوشەیی هەڵدەمژن بەکاردەهێنرێت، وەک تێکەڵە بۆنخۆشەکان و زۆرێک لە دەرمانەکان.
نموونە گونجاوەکان بۆ پێوانەکردن: نموونە ژینگەییەکان، مادە خۆراکییەکان، ئامادەکراوە دەرمانییەکان
بە شێوەیەکی باو بۆ شیکردنەوەی تێکەڵەکان کە ڕووناکی سەرەوەی بەنەوشەیی هەڵدەمژن بەکاردەهێنرێت وەک فینۆلات، کیتۆنەکان، ترشە نیوکلێییەکان، تێکەڵە ئۆرگانییەکان، دەرمانەکان، و تێکەڵە بۆنخۆشەکان.
2. دۆزەری ماتریکسی دووانە (DAD)
بنەما: هاوشێوەی دۆزەرەوەکانی UV بەڵام دەتوانێت هەڵمژین لە درێژی شەپۆلی زۆر لە هەمان کاتدا بپێوێت.
بەکارهێنان: سوودمەندە لە دیاریکردن و پێوانی تێکەڵەکان بەپشت بەستن بە سپێکترەکانی UV تایبەت بە خۆیان.
نموونە گونجاوەکان بۆ پێوان: نموونە ئاڵۆزەکان وەک ئامادەکراوە دەرمانییەکان و دەرهێنراوە ڕووەکییەکان.
بۆ شیکردنەوەی تێکەڵەکان بەپشت بەستن بە سپێکترەکانی UV تایبەت بە خۆیان بەکاردەهێنرێت، ئەمەش یارمەتی لە ناسینەوەی تێکەڵە جیاوازەکان دەدات - هەموو تێکەڵەکان کە هەڵمژینی جیاوازیان لە نێوان UV دایە.
3. دۆزەری نیشاندەری شکاندنەوە (RID)
بنەما: گۆڕانکارییەکان لە نیشاندەری شکاندنەوەی قۆناغی جووڵاو دەپێوێت کاتێک شیکراوەکان لە ڕێگای دۆزەرەوەوە تێدەپەڕن.
بەکارهێنان: گونجاوە بۆ تێکەڵەکانی چالاک نەبوو لە UV.
نموونە گونجاوەکان بۆ پێوان: نموونە خۆراکییەکان، وەک شیرەکان و شیرینیەکان.
بۆ دۆزینەوەی تێکەڵەکانی چالاک نەبوو لە UV بەکاردەهێنرێت، وەک شەکرەکان و تێکەڵە ئۆرگانی و ئۆرگانییەکان بۆ شەکرەکان، کحولەکان، و تێکەڵەکانی تر کە UV هەڵناگرن.
4. دۆزەری فلۆرە (Fluorescence Detector)
بنەما: فلۆرێسانسی ڕوونکراوە لە شیکراوەکانەوە دەپێوێت کاتێک بەردەکەونە درێژی شەپۆلێکی دیاریکراو لە ڕووناکی.
بەکارهێنان: زۆر هەستیار و هەڵبژێر؛ لە شیکردنەوەی وردا بەکاردەهێنرێت.
نموونە گونجاوەکان بۆ پێوان: نموونە بایۆلۆجییەکان، دەرمانەکان، و دەرهێنراوە ڕووەکییەکان.
بۆ دۆزینەوەی تێکەڵە فلۆرییەکان بەکاردەهێنرێت، و بە هەستیاری بەرزەوە دیارە - تێکەڵەکان کە بە شێوەیەکی سروشتی فلۆری دەبن یان دەتوانرێت بگۆڕدرێن بۆ ئەوەی فلۆری بن، وەک هەندێک دەرمان و گەردیلە بایۆلۆجییەکان.
5. دۆزەری هاندەری (Conductivity Detector)
بنەما: هاندەری ئێلنت دەپێوێت، کە لەگەڵ بوونی جۆرە ئایۆنییەکان دەگۆڕێت.
بەکارهێنان: بەرفراوانی لە تێکەڵە ئایۆنییەکان و لە کرۆماتۆگرافیای ئایۆنەکاندا بەکاردەهێنرێت.
نموونە گونجاوەکان بۆ پێوان: ئاو، چارەسەرە خوێکان، و نموونە ژینگەییەکان.
لە شیکردنەوەی تێکەڵە ئایۆنییەکان و ئایۆنە ئۆرگانییەکان، ترشە ئۆرگانییەکان، و بازەکان بەکاردەهێنرێت.
6. سپێکترۆسکۆپی بارستە (MS)
بنەما: ئایۆنەکان بەپشت بەستن بە ڕێژەی بارستە بۆ بار دوای ئایۆنکردنیان شیدەکاتەوە.
بەکارهێنان: زانیاری پێکهاتەیی و پێوانی کەمی دابین دەکات؛ زۆر هەستیارە.
نموونە گونجاوەکان بۆ پێوان: نموونە بایۆلۆجییەکان، دەرمانەکان، و تێکەڵە کیمیاییەکان.
بۆ شیکردنەوەی تێکەڵەکان و دیاریکردنی پێکهاتەکانیان بەکاردەهێنرێت، و ئامرازێکی بەهێزە لە شیکردنەوەی کیمیاییدا - کۆمەڵێکی فراوان لە تێکەڵە ئۆرگانی و ئۆرگانییەکان، بەتایبەتی ئەوانەی کە دەتوانرێت ئایۆنیان بکرێت.
7. دۆزەری بڵاوبوونەوەی ڕووناکی بووکراوە (ELSD)
بنەما: ڕووناکی بڵاوبووەوە لە گەردیلەکان دەپێوێت کە لە شیکراوەکانەوە دوای بووکردنەوەی قۆناغی جووڵاو درووست دەکرێن.
بەکارهێنان: سوودمەندە بۆ تێکەڵە نافڕ و نیمەفڕەکان، بەتایبەتی لە شیکردنەوەی دەرمان و خۆراکدا.
نموونە گونجاوەکان بۆ پێوان: ئامادەکراوە خۆراکییەکان، دەرهێنراوە ڕووەکییەکان، و مادە کیمیاییەکان.
بۆ شیکردنەوەی تێکەڵە نافڕ و نیمەفڕەکان بەکاردەهێنرێت وەک چەوری، پۆلیمەرەکان، و تێکەڵە ئۆرگانییە نافڕەکان.
8. سپێکترۆسکۆپی بارستەی دووانە (MS/MS)
بنەما: شێوەیەکی پێشکەوتووی سپێکترۆسکۆپی بارستەیە کە ڕێگە بە پارچەپارچەکردنی ئایۆنەکان دەدات بۆ دابینکردنی زانیاری پێکهاتەیی ورد.
بەکارهێنان: بۆ تێکەڵە ئاڵۆزەکان و شیکردنەوەی ورد لە خوێندنەوەی دەرمان و پرۆتینەکاندا بەکاردەهێنرێت.
نموونە گونجاوەکان بۆ پێوان: نموونە بایۆلۆژییە ئاڵۆزەکان، دەرمانەکان، و ئامادەکراوە دەرمانییەکان.
بۆ شیکردنەوەی تێکەڵە ئاڵۆزەکان و پێشکەشکردنی زانیاری پێکهاتەیی ورد و پێوانی نموونە بایۆلۆژییە ئاڵۆزەکان، پێپتایدەکان، و میتابۆلایتەکان بەکاردەهێنرێت.
گرنگیەکەی
وردی بەرز: HPLC وردییەکی بەرز لە پێوانی چڕی تێکەڵەکان دابین دەکات، ئەمەش گونجاوی دەکات بۆ شیکردنەوەی مادە دەرمانی و ژینگەییەکان.
دەرمانسازی: شیکردنەوەی کەمی و کۆی تێکەڵە دەرمانییەکان و تێکەڵە چالاکەکان.
کیمیا: بۆ جیاکردنەوە و شیکردنەوەی تێکەڵەکان لە تویژینەوە کیمیاییەکاندا.
زانستی مادەکان: بۆ خوێندنەوەی تایبەتمەندییەکانی مادە نوێیەکان.
شیکردنەوەی ژینگەیی: بۆ دۆزینەوەی پیسکەرەکان لە ئاو و خاکدا.
جیاکردنەوە و دیاریکردنی تێکەڵە ئۆرگانییەکان لە نموونەیەکی نەناسراودا
پێوانی ژەهرە جیاوازەکان لە ژینگەدا.
جیاکردنەوە و تشخیصی پرۆتین و گەردیلە زیندووەکان و بەراوردکردنی پێکهاتەی پرۆتینە جیاوازەکان.
چاودێریکردنی پێوەرەکانی دەرمان و ژەهر و شیکردنەوەی مادە خۆراکییەکان.
تشخیص و دیاریکردنی شلە نافڕەکان.
بەکارهێنانە پەیوەندیدارەکان بە ئەمینۆ ترش، جیاکردنەوە و پاککردنەوە و دیاریکردنی پرۆتینەکان (هەروەها تویژینەوەکانی پرۆتیۆمیات)، ترشە نیوکلێییەکان، هایدرۆکاربۆنەکان، دەرمانەکان، تەرپینۆیدەکان، کوژەرەوەی مێروولەکان، دژە مایکرۆبییەکان، ستیرۆیدەکان، جۆرە ئۆرگانییەکان و کۆمەڵێک مادە کانزاییە جیاوازەکان، هەروەها لە هەندێک تاقیکردنەوەی پەیوەندیدار بە دیاریکردنی چڕی دەرمانەکاندا.
دیاریکردنی پێکهاتەی پۆلیمەرەکان.
کارایی جیاکردنەوەی زیاتر بەراورد بە هەندێک ڕێگای کرۆماتۆگرافیای تر.
ئامادەکردنی نموونەی پێوەری (Standard)
بۆ دڵنیایی لە وردی پێوانەکان، ئامادەکردنی نموونەیەکی پێوەری ناسراو بۆ تێکەڵی بۆ شیکردنەوە پەسندکراوە. پێویستە ئەم نموونەیە بە بەکارهێنانی هەمان مەرجەکانی شیکردنەوە کە بۆ نموونە ڕەسەنەکە بەکاردەهێنرێت تاقی بکرێتەوە. ئەمە یارمەتی دەدات لە دڵنیابوون لەوەی کە ئەنجامە بەدەستهاتووەکان ورد و دڵنیان.
نموونەی گوونجاو بۆ پیوانەکردن
دەتوانرێت HPLC بۆ شیکردنەوەی کۆمەڵێکی فراوان لە نموونەکان بەکاربهێنرێت، لەوانە:
دەرمانەکان: وەک تێکەڵە چالاکەکان لە دەرمانەکاندا.
تێکەڵە کیمیاییەکان: وەک ڕەنگەکان، و مادە کیمیاییە پیشەسازییەکان.
مادە خۆراکییەکان: وەک ڤیتامینەکان، و مادە زیادکراوەکان.
چارەسەرە بایۆلۆجییەکان: وەک سیرەم و میز.
لێکدانەوەی ئەنجامەکان
ئەنجامەکانی HPLC بە شێوەیەکی گشتی کێشەکان پیشان دەدەن کە نوێنەرایەتی پەیوەندی نێوان کات و چڕیی پێکهاتەکان دەکەن. کاتی ڕاگرتنی هەر ئاوێتەیەک بۆ ناسینەوەی بەکاردەهێنرێت. هەروەها دەتوانرێت چڕیی بە بەراوردکردنی ناوچەکانی ژێر کێشەکان لەگەڵ ڕووبەرەکانی نمونە ستانداردەکان حیسابی بۆ بکرێت.
گرنگە شیکارکەر ئاشنا بێت بە چۆنیەتی لێکدانەوەی ئەنجامەکان و چارەسەرکردنی هەر ناتەبایی یان لادانێک کە لەوانەیە سەرهەڵبدات. زانیاری بەنرخی زیادە کە دەتوانێت توێژینەوە و پەرەپێدان پێشبخات دەتوانرێت لە ڕێگەی پەیوەندیکردن لەگەڵ پسپۆڕانی سەنتەری فۆتۆن بەدەستبهێنرێت.