تەکنەلۆژیای کرۆماتۆگرافیای شلی پەیوەندیدار بە سپێکترۆمی بارستە (LC-MS)

پێشەکی:

شیکاری LC-MS، یان کرۆماتۆگرافیای شلی لەگەڵ پێوەری بارستە، شێوازێکی بەرزی وردبینی یە بۆ جیاکردنەوە و دیاریکردنی تێکەڵەکانی کیمیایی و پێکهاتەکان لە چارەسەرەکاندا. بەزۆری نمونە نابووکراوەکان کە ناتوانرێت بە بەکارهێنانی GC-MS لە پلەی گەرمی بەرز و دۆخی ئاویدا شی بکرێنەوە، بە شێوازەکانی کرۆماتۆگرافیای شلی پشکنین دەکرێن. شیکاری دەرمان و ژەهر و کوژەرەوە کشتوکاڵییەکان، دیاریکردنی پێکهاتەکان لە ڕۆنە سەرەکییەکاندا، دیاریکردنی کێشی مۆلیکیولی تێکەڵەکان، و شیکاری مادە خۆراکییەکان تەنها بەشێکی بچووکن لە بەکارهێنانەکانی ئەم ئامێرە.

جۆرەکانی کرۆماتۆگرافیای شلی (LC)

1. کرۆماتۆگرافیای شلی بەرزکارایی (HPLC)

HPLC تەکنیکێکی شیکارییە کە بەکاردێت بۆ جیاکردنەوەی تێکەڵە کیمیاییەکان لە نمونەیەکی شل. لەژێر پەستانی بەرزدا کاردەکات بۆ پاڵنانی تویژەرەکان بە ستوونێکدا کە پڕکراوە لە مادەیەکی جێگیر.

• بەرگی جێگیری گەورەتر بەکاردەهێنێت (٣-٥ مایکرۆمەتر) بەراورد بە UPLC.

• وردبینی بەرز و جیاکردنەوەی کاریگەری هەیە.

• دەرفەتی بەکارهێنانی کاشفی چەندگانە وەک UV، فلۆرسینت، و گوزاراوی هەیە.

HPLC بەشێوەی سەرەکی لە نمونە شلەکاندا بەکاردێت، وەک چارەسەرە ئاوی و ئۆرگانییەکان، و نمونە ئاڵۆزەکان وەک دەرهێنراوی ڕووەکەکان.

بەکارهێنانەکان:

• شیکاری دەرمان، ڤیتامینەکان، و تێکەڵە بایۆلۆژییەکان

• شیکاری ژینگەیی بۆ توخمەکان وەک گڵاوی و کانزا قورسەکان

• شیکاری خۆراک و خواردنەوە بۆ دیاریکردنی پێکهات و گڵاوی

٢. کرۆماتۆگرافیای شلی زۆر بەرزکارایی (UPLC)

Ultra Performance Liquid Chromatography

تەکنیکێکی پێشکەوتووی کرۆماتۆگرافیای شلی (LC) یە کە ئامانجی باشترکردنی خێرایی و وردبینی جیاکردنەوەی تێکەڵە کیمیاییەکانە.

تایبەتمەندییەکانی UPLC:

• پەستانی بەرز: UPLC لەژێر پەستانی زۆر بەرزترەوە کاردەکات لە کرۆماتۆگرافیای شلی نەریتی، ئەمەش ڕێگە بە جیاکردنەوەی خێراتر و کاریگەرتر دەدات.

• بەرگی بچووکتر: UPLC ستوونێک بەکاردەهێنێت کە بەرگی بچووکتری مادە جێگیرەکەی تێدایە (بەزۆری کەمتر لە ٢ مایکرۆن)، ئەمەش ڕووبەری سەرەکە زیاد دەکات و یارمەتی باشترکردنی جیاکردنەوە دەدات.

• کاتی جیاکردنەوەی کورتتر: UPLC کاتی جیاکردنەوەی کورتتر دەبەخشێت بەراورد بە شێوازە نەریتییەکان، ئەمەش کارایی شیکارییەکە زیاد دەکات.

• هەستیاری بەرزتر: بەهۆی زیادکردنی پەستانی کارکردن و بەکارهێنانی بەرگی بچووکتر، UPLC دەتوانێت هەستیاری بەرزتر لە دۆزینەوەی تێکەڵەکاندا پێشکەش بکات.

UPLC تەکنیکێکی پێشکەوتووی HPLC یە کە بەرگی بچووکتر (کەمتر لە ٢ مایکرۆمەتر) بەکاردەهێنێت و لەژێر پەستانی بەرزتردا کاردەکات، ئەمەش ڕێگە بە جیاکردنەوەی خێراتر و وردبینتر دەدات.

• گونجاوە بۆ تاقیکردنەوەی خێرا لە پەرەپێدانی دەرمان و شیکاری خێرای نمونەکان

• کاتی شیکاری کەمتر بەراورد بە HPLC

• هەستیاری و ڕوونی بەرزتر

بەکارهێنانەکانی UPLC:

UPLC لە کۆمەڵێک بەرفراوان لە بەکارهێنانەکاندا بەکاردێت، لەوانەش:

• شیکاری دەرمان و ئامادەکراوە دەرمانییەکان

• شیکاری مادە خۆراکییەکان و پێکهاتەکان

• شیکاری نمونە ژینگەییەکان

• لێکۆڵینەوەی پرۆتینەکان و تێکەڵە بایۆلۆژییەکان

UPLC بەکاردێت بۆ شیکاری تێکەڵە بچووک و ناوەندەکان، وەک دەرمان و مێتابۆلیتەکان، و نمونە بایۆلۆژییەکان وەک خوێن و شانەکان.

بەشێوەی سەرەکی لە شیکاری دەرمان و مادە بایۆلۆژییەکاندا بەکاردێت.

جۆرەکانی LC-MS

تەکنیکەکانی کرۆماتۆگرافیای شلی (LC) و LC-MS ئامرازی بەهێزن لە شیکاری کیمیایی، جیا لەوەش چەند بژاردەیەک پێشکەش دەکەن کە گونجاون لەگەڵ کۆمەڵێک بەرفراوان لە بەکارهێنانەکان. هەڵبژاردنی تەکنیکی دروست بەندە بە سروشتی نمونەکە و پێداویستییەکانی شیکاری، ئەمەش دڵنیایی لە وەرگرتنی ئەنجامی ورد و متمانەپێکراو دەدات.

1. LC-MS

ئەم تەکنیکە کرۆماتۆگرافیای شلی و سپێکترۆمی بارستە تێکەڵ دەکات بۆ جیاکردنەوە و شیکاری تێکەڵەکان. تێکەڵەکان لە ستووندا جیادەکرێنەوە، پاشان دەخرێنە سپێکترۆمی بارستە بۆ دیاریکردنی کێشی مۆلیکیولی.

بەکاردێت بۆ شیکاری نمونە شلەکان وەک چارەسەرە بایۆلۆژییەکان، و دەرهێنراوی ڕووەکەکان، شیکاری گڵاوی ژینگەیی، شیکاری دەرمان و ئامادەکراوە دەرمانییەکان.

2. LC-MS/MS (Tandem MS)

ئەم تەکنیکە دوو قۆناغی سپێکترۆمی بارستە دەگرێتەوە، ئەمەش ڕێگە بە شیکاری ورد تری ئایۆنەکان دەدات. ئایۆنەکان دەشکێنرێن بۆ پارچە بچووکتر و دووبارە شی دەکرێنەوە.

بەکاردێت بۆ نمونە بایۆلۆژییەکان وەک خوێن و مێز، و نمونە ژینگەیی ئاڵۆزەکان.

شیکاری توخمە ناو ئەندازەیییەکان، و لێکۆڵینەوەکانی ڕێژەی ئایزۆتۆپەکان، و شیکاری تێکەڵە ئاڵۆزەکان.

3. Electrospray Ionization Mass Spectrometry (ESI-MS)

یەکێکە لە گرنگترین تەکنیکەکانی ئایۆنکردن کە لە بواری LC-MS بەکاردێت.

شێوازێکی ئایۆنکردنە کە بەکاردێت بۆ گۆڕینی تێکەڵەکان لە حاڵەتی شلەوە بۆ ئایۆنەکان لە حاڵەتی گازیی. ئەمە ڕوودەدات بە تێپەڕاندنی نمونە شلەکە بە دەرزییەکی بارداردا، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی پرژە لە دڵۆپە بچووکەکان. تویژەرەکە لەم دڵۆپانە هەڵدەبێت، ئەمەش ئایۆنەکان بەرهەم دەهێنێت کە دەتوانرێت بە سپێکترۆمی بارستە شی بکرێنەوە.

بەکارهێنانەکان:

• شیکاری پرۆتینە گەورەکان و پێپتایدەکان، کە دەتوانێت مامەڵە لەگەڵ مۆلیکیولەکانی کێشی مۆلیکیولی بەرز بکات

• شیکاری تێکەڵە ئۆرگانییەکان، لە شیکاری تێکەڵە ئۆرگانی بچووک و مێتابۆلیتەکانیشدا بەکاردێت

• شیکاری کەمی: لە بەکارهێنانانەدا بەکاردێت کە پێوانە وردی ئاستی تێکەڵەکان لە نمونەکاندا پێویستە

تایبەتمەندییەکانی ESI:

• هەستیاری بەرز: ESI-MS دەتوانێت هەستیاری بەرز پێشکەش بکات، ئەمەش گونجاوی دەکات بۆ شیکاری تێکەڵەکان بە بڕی کەم.

• شیکاری تێکەڵە گەورەکان: دەتوانێت بە شێوەیەکی کاریگەر تێکەڵە گەورەکان وەک پرۆتینەکان ئایۆن بکات، ئەمەش سوودمەندی دەکات لە زانستی پرۆتینەکان و بایۆلۆژیای مۆلیکیولیدا.

• شیکاری لە حاڵەتی شل: ESI-MS ڕێگە بە شیکاری نمونەکان لە حاڵەتی شلدا دەدات، ئەمەش مامەڵەکردن لەگەڵ نمونە بایۆلۆژیی ئاڵۆزەکان ئاسان دەکات.

نمونەکانی کە دەتوانرێت بە ESI پێوان بکرێن:

• شلە بایۆلۆژییەکان: وەک خوێن، و مێز، و شلە خانەیییەکان

• دەرهێنراوی پرۆتینەکان: لە سەرچاوەکان وەک خانە و شانەکان

• تێکەڵە کیمیاییەکان: تێکەڵە ئۆرگانی بچووک و گەورە، لەوانەش دەرمان و مێتابۆلیتەکان

4. LC-TOF-MS (Time-of-Flight MS)

ئەم تەکنیکە LC و سپێکترۆمی بارستەی کاتی تێکەڵ دەکات، ئەمەش پێوانە وردی کێشی مۆلیکیولی پێشکەش دەکات.

بەکاردێت بۆ دیاریکردنی تێکەڵە نەناسراوەکان و ڕوونکردنەوەی پێکهاتە مۆلیکیولییەکان.

نمونە شل و ڕەقی ئاڵۆزەکان، وەک دەرهێنراوی ڕووەکەکان و تێکەڵەی کیمیایی.

5. LC-QTOF-MS (Quadrupole Time-of-Flight MS)

پاڵاوتنی بارستەی چوارگۆشە لەگەڵ شیکاری کاتی گەشتن تێکەڵ دەکرێت، ئەمەش وردبینی و ڕوونی بەرزتر پێشکەش دەکات.

شیکاری تێکەڵە بایۆلۆژیی ئاڵۆزەکان، لەوانەش پرۆتینەکان و مێتابۆلیتەکان.

نمونە بایۆلۆژییەکان، لەوانەش شانەکان و خوێن.

6. LC-IT-MS (Ion Trap MS)

تەکنیکی ئایۆنکردنی ئایۆنەکان بەکاردەهێنێت بۆ کۆکردنەوەی ئایۆنەکان و شیکاریان، ئەمەش ڕێگە بە شیکاری گشتگیر دەدات.

شیکاری تێکەڵەکانی کێشی مۆلیکیولی بچووک و گەورە.

نمونە بایۆلۆژییەکان، تێکەڵە ئۆرگانییەکان، و مادە خۆراکییەکان.

7. LC-SRM-MS (Selected Reaction Monitoring MS)

ئەم تەکنیکە پشت بە شیکاری هەڵبژاردەیی بارستە دەبەستێت، ئەمەش هەستیاری شیکارییەکە زیاد دەکات.

بەناوبانگە لە لێکۆڵینەوەکانی کینێتیکی دەرمان، و دۆزینەوەی نیشانە بایۆلۆژییەکان، و چاودێری ژینگەیی.

نمونە بایۆلۆژییەکان وەک خوێن و مێز، و نمونە ژینگەییەکان.

لێکدانەوەی ئەنجامەکانی LC-MS

شیکاری کرۆماتۆگرافیای شلی لەگەڵ سپێکترۆمی بارستە (LC-MS) تەکنیکێکی بەهێزە بۆ شیکاری تێکەڵە کیمیاییەکان، و ئەنجامەکانی LC-MS تێگەیشتنێکی قووڵی هەردوو کرۆماتۆگرافیای شلی و سپێکترۆمی بارستە پێویستە. دەبێت داتاکان بە شێوەیەکی تەواو شی بکرێنەوە بۆ دڵنیابوون لە وردبینی و متمانەپێکراویان، ئەمەش هاوکاری لەگەڵ پسپۆڕان لە شیکاری کیمیایی کارێکی گرنگ دەکات بۆ بەدەستهێنانی ئەنجامی ورد. بۆ تێگەیشتنی دروستی ئەنجامەکانی LC-MS، دەتوانرێت پرۆسەی لێکدانەوەکە دابەش بە چەند هەنگاوی سەرەکی بکرێت.

1. کرۆماتۆگرام (Chromatogram)

شیکاری کەمی: وێنەی گرافیکی نوێنەری کرۆماتۆگرام لووتکەکان نیشان دەدات، کە هەر لووتکەیەک تێکەڵەیەکی دیاریکراو نوێنەرایەتی دەکات. بەرزی لووتکە یان ناوچەی لووتکە چڕی تێکەڵەکە لە نمونەکەدا ڕەنگ دەداتەوە.

کاتی مانەوە (Retention Time): کاتێک نوێنەرایەتی دەکات کە تێکەڵەکان بۆ گەیشتن بە کاشفەکە پێویستی پێیە. ئەم کاتە بەکاردێت بۆ یەکخستنی تێکەڵەکان لەگەڵ پێوەرە ناسراوەکان.

2. سپێکترۆمی بارستە (Mass Spectrum)

شیکاری ئایۆنەکان: سپێکترمی بارستەیی ئایۆنەکانی دەرچووی تێکەڵەکان نیشان دەدات، کە بەپێی ڕێژەی بارستە بۆ بار (m/z) پێشکەش دەکرێن.

ئایۆنی مۆلیکیولی (Molecular Ion): کێشی مۆلیکیولی تێکەڵەکە نوێنەرایەتی دەکات. سپێکترەکە دەتوانێت ئایۆنە لقییەکان (Fragment Ions) نیشان بدات کە لە شکاندنی تێکەڵەکەوە دەردەچن، ئەمەش یارمەتی دیاریکردنی پێکهاتی کیمیایی دەدات.

3. لێکدانەوەی جۆری و کەمی

لێکدانەوەی جۆری: ناسنامەکە دیاری دەکرێت بە بەراوردکردنی کاتی مانەوە و ئایۆنە مۆلیکیولییەکان لەگەڵ داتای سەرچاوەیی یان بنکەی داتاکان.

لێکدانەوەی کەمی: پێوانی ناوچەی لووتکە یان بەرزی لووتکە بەکاردێت بۆ خەمڵاندنی بڕی تێکەڵەکە. بەزۆری پێوەرە ناسراوەکان بەکاردێت بۆ ئەنجامدانی پێوانکردن.

4. دیاریکردنی پاکی

بوونی گڵاوی: لووتکە زیادەکان دەتوانن دەربارەی بوونی تێکەڵەی ئامانج نەکراو یان گڵاوی ئاگاداربکەنەوە. شیکاری گڵاویەکان بەشێکی گرنگی هەڵسەنگاندنی پاکی نمونەکەیە.

5. لێکدانەوەی داتاکان

شیکاری ئامارەیی: بەکاردێت بۆ شیکاری داتا کەمییەکان و پشتڕاستکردنەوەی ئەنجامەکان. دەتوانرێت نەرمەوەر بەکاربهێنرێت بۆ شیکاری داتاکان و لێکدانەوەی ئەنجامەکان بە شێوەیەکی ورد.

پشتڕاستکردنەوەی ئەنجامەکان: دەبێت پرۆسەی لێکدانەوەکە پێداچوونەوەی ئەنجامەکان لەلایەن شیکارێکی مرۆڤەوە بگرێتەوە بۆ دڵنیابوون لە وردبینیان.

گرنگە شیکارەکە زانیاری هەبێت سەبارەت بە چۆنیەتی لێکدانەوەی ئەنجامەکان و مامەڵەکردن لەگەڵ هەر جیاوازی یان لادانێک کە ڕەنگە دەرکەوێت، دەتوانرێت زانیاری تری بەنرخ بەدەست بهێنرێت کە دەبێتە هۆی پێشکەوتن لە بوارەکانی توێژینەوە و پەرەپێدان لە ڕێگەی پەیوەندیکردن لەگەڵ پسپۆڕانی ناوەندی فۆتۆنەوە.