پەرشبوونەوەی تیشکی ئێکسی تاکە بلوری (SCXRD):
پێشەکی
پەرشبوونەوە تیشکی ئێکس تاکە کریستاڵەکان وردەکارییەکان سەبارەت بە تۆڕی بلوری ناوەوە و پێکهاتەی ماددە بلوریەکان دەدات، وەک ڕەهەندی خانەی یەکە، درێژی پەیوەندی، گۆشە و شوێنی ئەتۆمی. ئەم شیکارییە کاریگەری لەسەر نمونەیەک نییە یان زیان بە نمونەیەک ناگەیەنێت، ئەمەش ڕێگە بە دووبارە پێوانەکردن یان شیکاری زیادەی هەمان نمونە دەدات. شیکارییەکی بەهێزە کە زۆرجار بۆ دیاریکردنی ڕێکخستنی سێ ڕەهەندی ئەتۆمەکان لە کریستاڵێکدا بەکاردەهێنرێت، بە وردی پێکهاتەی گەردیلەییەکەی ئاشکرا دەکات.
لە بواری کیمیای گەردیلەییدا، ئێستا پەرشبوونەوە تاکە بلوری بەکاردەهێنرێت بۆ دیاریکردنی پێکهاتەی مۆلیکولە ئاڵۆزەکانی وەک پرۆتین، ئەمەش ڕێگە دەدات بە لێکۆڵینەوە لە ئەرک و ڕەفتارەکانیان.
وە ئەمیش باشترین ڕێگایە بۆ دیاریکردنی پێکهاتەی مادەیەک و پێویست بە هیچ تاقیکردنەوەیەکی تر ناکات بۆ دەستنیشانکردن کاتێک ئەم پێوانەیە ئەنجامدرا.
بنەما
پەرشبوونەوەی تیشکی ئێکسی تاکە بلوری (SCXRD) تەکنیکێکە کە بەکاردێت بۆ دیاریکردنی پێکهاتەی بلوری پێکهاتەکان بە لێکۆڵینەوە لە چۆنیەتی کارلێکی تیشکی ئێکس لەگەڵ تاکە بلوریەکان. کاتێک تیشکی ئێکس بەر کریستاڵێک دەکەوێت، بە گۆشەی دیاریکراودا بڵاو دەبنەوە (پەرشدەبنەوە). ئەم پەرشبوونەوەیە بۆ دیاریکردنی شوێنی ئەتۆمەکان لە کریستاڵێکدا بەکاردێت، کە لە شێوەی تۆڕی بلوریدا دەردەکەوێت.
ئامێرەکە
ئامێری SCXRD لە چەند پێکهاتەیەکی سەرەکی پێکدێت:
سەرچاوەی تیشکی ئێکس: بەزۆری بۆری تیشکی ئێکس یان سەرچاوەی تیشکی ئێکسی تایبەت بە تاقیگە بەکاردەهێنێت.
ناوچەی پەرشبوونەوە: کە کریستاڵەکە لێ دادەنرێت.
ئامێری دیاریکردنی تیشکی ئێکس: بەکاردێت بۆ پێوانی تیشکی ئێکس پەرش و بڵاو. ئامێری دۆزەرەوەی تیشکی ئێکس دەتوانێت ئاسایی بێت (وەک دۆزەرەوەی فۆتۆن) یان دۆزەرەوەی نوێ وەک CCD.
سیستەمی خلۆک: ڕێگە دەدات کریستاڵەکە بە دەوری تەوەرە جیاوازەکاندا بسوڕێتەوە بۆ کۆکردنەوەی زانیاری پەرشبوونەوە لە گۆشەی جیاوازەوە.
سوودەکانی تاکە بلوورە
1. دیاریکردنی پێکهاتەی کریستاڵ: دەتوانرێت SCXRD بەکاربهێنرێت بۆ دیاریکردنی شوێنی ئەتۆمەکان لە کریستاڵێکدا، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ تێگەیشتن لە پێکهاتەی کیمیایی و فیزیایی پێکهاتەکان.
2. لێکۆڵینەوە لە پەیوەندییە کیمیاییەکان: شیکردنەوەی ئەنجامەکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە تێگەیشتن لە جۆری پەیوەندییەکانی نێوان ئەتۆمەکان (بەندی هاوبەش، ئایۆنی و هتد).
3. پشکنینی گۆڕانکارییەکانی پێکهاتەی بلوری: دەتوانرێت لە SCXRD بەکاربهێنرێت بۆ لێکۆڵینەوە لەوەی کە چۆن بارودۆخی ژینگەیی (وەک پەستان و پلەی گەرمی) کاریگەری لەسەر پێکهاتەی بلوری هەیە.
4. بەکارهێنان لە کیمیای ئۆرگانی و نائۆرگانیکدا: بە شێوەیەکی بەرفراوان لە کیمیای ئۆرگانی و نائۆرگانیک، زانستی ماددە، و بایۆلۆجی بەکاردێت بۆ دیاریکردنی پێکهاتەی پێکهاتە ئاڵۆزەکان.
5. پەرەپێدانی دەرمان: لە بواری کیمیای دەرماندا بەکاردێت بۆ دیاریکردنی پێکهاتەی پێکهاتە دەرمانییەکان و تێگەیشتن لە کارلێکەکانیان لەگەڵ وەرگرەکان.
چۆنێتی بەدەستهێنانی تاکە بلورێک
بۆ بەدەستهێنانی کریستاڵە گونجاوەکان بۆ شیکاری SCXRD، پێویستە هەندێک هەنگاو پەیڕەو بکرێت:
· ئاوێتە هەڵبژێرە: ئەو ئاوێتە هەڵبژێرە کە دەتەوێت لێکۆڵینەوەی لەسەر بکەیت.
· تواوەیی: پێویستە تواوەیی ئاوێتە لە توێنەرە جیاوازەکاندا بزانرێت.
دروستبوونی بلوری: دەتوانرێت ڕێگەی جیاواز بەکاربهێنرێت وەک:
1. هەڵمبوونی خاو
لە شێوازی هەڵمبوونی خاودا گیراوەیەکی تێر ئامادە دەکرێت و دەخرێتە ناو دەفرێکی کراوە. بە تێپەڕبوونی کات، توێنەرەکە وردە وردە بە هەڵم دەبێت و چڕیی توێنەرەکە زیاد دەکات. لەگەڵ زیادبوونی چڕییەکەدا، کریستاڵەکان دەست دەکەن بە دروستبوون و گەشەکردن. ئەم شێوازە بە تایبەتی بۆ ماددە ئۆرگانییەکان و خوێیەکان بەسوودە و بەزۆری کریستاڵە شێوە باشەکان بەرهەم دەهێنێت بەهۆی سروشتی کۆنترۆڵکراوی پرۆسەی هەڵمبوونەوە.
2. ساردکردنەوەی خاو
شێوازی ساردکردنەوەی خاو بریتییە لە تواندنەوەی ماددەیەکی تواوە لە توێنەرێکدا لە پلەی گەرمی بەرزدا بۆ دروستکردنی گیراوەیەکی تێر. پاشان گیراوەکە وردە وردە بە ڕێژەیەکی کۆنترۆڵکراو سارد دەکرێتەوە. لەگەڵ کەمبوونەوەی پلەی گەرمی، توانای تواوەیی کەم دەبێتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی گەشەکردنی بلوری. ئەم تەکنیکە کاریگەرە بۆ ئەو مادانەی کە هەستیارن بە گۆڕانی پلەی گەرمی و دەتوانێت کریستاڵە گەورە و کوالیتی بەرزەکان بەدەستبهێنێت.
3. بڵاوبوونەوەی توێنەر
لە شێوازی بڵاوبوونەوەی توێنەردا، دوو توێنەرەوەی دەستێوەردان نەکراو لەناو دەفرێکدا چین چین دەکرێن، ئەمەش گرادێنتێک دروست دەکات. گیراوەیەک کە تواوەی تێدایە دەخرێتە ناو توێنەرەوە. بە تێپەڕبوونی کات، ماددە تواوەکە لە سەرانسەری ڕووکاری توێنەر-توێنەردا بڵاودەبێتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی تێربوونی ناوخۆیی و گەشەی بلوری. ئەم شێوازە زۆرجار بۆ ماددە ناسکەکان بەکاردێت و دەتوانێت تاکە بلوری کوالیتی بەرز بەرهەم بهێنێت.
4. بڵاوبوونەوەی هەڵم
بڵاوبوونەوەی هەڵم تەکنیکێکە کە هەڵمی گیراوەیەکی چڕ ڕێگەی پێدەدرێت بڕژێتە ناو گیراوەیەکی کەمتر چڕ. هەڵمەکە تەنۆلکەکانی تواوە دەبات، کە دواتر لە ناوچەی فێنکتری دەفرەکەدا چڕ دەبنەوە و گەشەی بلوری ئاسان دەکات. ئەم شێوازە بۆ بەدەستهێنانی تاکە بلوری ماددە بایۆلۆژی و ناسکەکانی تر بەسوودە، چونکە لە ژێر بارودۆخێکی نەرمدا کاردەکات.
5. شێوازی گەرمی
شێوازی گەرمی بریتییە لە تواندنەوەی ماددەیەکی تواوە لە توێنەرێکدا لە ژێر بارودۆخی پلەی گەرمی و پەستانی بەرز لەناو دەفرێکی داخراودا. پلەی گەرمی بەرز توانای تواوەیی زیاد دەکات، ڕێگە بە گەشەکردنی تاکە کریستاڵەکان دەدات لەگەڵ ساردبوونەوەی سیستەمەکە یان گۆڕانی بارودۆخەکان. ئەم شێوازە بە تایبەتی لە دروستکردنی ماددە نائۆرگانیک ئاڵۆزەکاندا بەسوودە و دەتوانێت ببێتە هۆی دروستبوونی کریستاڵە کوالیتی بەرزەکان.
6. گەشەکردن بە زیادکردنی ناوک
ئەم ڕێگایە بریتییە لە هێنانە ناوەوەی پێش کریستاڵەکان (تۆو) بۆ ناو گیراوەیەکی تێر. ئەم تۆوانە وەک خاڵە ناوکییەکان کاردەکەن، گەشەی یەکسانی کریستاڵەکانی دەوروبەریان بەرەوپێش دەبەن. ئەم شێوازە کوالیتی و قەبارەی کریستاڵەکانی دەرهاویشتوو باشتر دەکات بە دڵنیابوون لە ژینگەیەکی گەشەکردنی بەردەوام. گەشەی کشتوکاڵی بە شێوەیەکی باو لە دروستکردنی کریستاڵە ئۆرگانی و نائۆرگانیکەکاندا بەکاردەهێنرێت.
چەندین ڕێگەی تر هەیە بۆ بەدەستهێنانی تاکە بلورە.
جۆرەکانی ئەو ماددانە کە دەتوانرێت کریستاڵیان لێ بەدەست بهێنرێت
پێکهاتە ئەندامییەکان: وەک دەرمان، پێکهاتەی کیمیایی و پۆلیمەر.
پێکهاتە نائەندامییەکان: وەک خوێ و کانزاکان.
کانزا ئاڵۆزەکان: وەک ئەو کۆمپلێکسانەی کە کانزای هەڵبژێردراویان تێدایە.
ماددەی نانۆیی: دەتوانرێت لێکۆڵینەوە لەو ماددانە بکرێت کە پێکهاتەی ئاڵۆزیان هەیە.
لێکدانەوەی ئەنجامەکان DFT
ئێمە بە تەواوی پێکهاتەی بلوری و هەژمارکردنی DFT لێکدەدەینەوە.
SCXRD ئامرازێکی بەهێزە لە زانستی ماددە و کیمیادا، ڕێگە دەدات بە تێگەیشتنێکی ورد لە پێکهاتەی بلوری پێکهاتەکان. لە ڕێگەی تەکنیکە گونجاوەکان و بەدەستهێنانی کریستاڵەکانی کوالێتی بەرز.