سپێکترۆسکۆپی فۆتۆئێلکترۆنی تیشکی ئێکس (XPS)
پێشەکی:
سپێکترۆسکۆپی فۆتۆئێلکترۆنی تیشکی ئێکس تەکنیکێکی شیکارکردنە کە بەکاردێت بۆ لێکۆڵینەوە لە ڕووی ماددەکان لە ڕووی شیکاری پێکهاتەی توخمی و پێکهاتەی کیمیایی و بەندە کیمیاییەکان، وە بۆ دیاریکردنی جۆری پەیوەندی کیمیایی نێوان توخمەکان. XPS تاقیکردنەوەیەکی ناڕووخێنەرە کە زیان بە نموونەکە ناگەیەنێت و دەتوانرێت بۆ شیکردنەوەی ماددە جۆراوجۆرەکان لە بایۆلۆژییەوە تا کانزاکان بەکاربهێنرێت. لەم شێوازەدا ڕووی نموونەکە بە فۆتۆنە ڕووداوییەکان لە تیشکی تیشکی ئێکسەوە بۆردومان دەکرێت و وزەی ئەلکترۆنە وێنەگیراوەکانی داهاتوو لە نموونەکە چاودێری دەکرێت. بەکارهێنانی ئەم تەکنیکە بریتییە لە دیاریکردنی هەموو توخمەکان جگە لە هایدرۆجین و هیلیۆم، دیاریکردنی پێکهاتەی توخمە ڕووکارەکان، دیاریکردنی پیسکەرەکان لەسەر ڕووی مادەکە و دیاریکردنی یەکسانی پێکهاتەیی.
بنەما:
کاتێک تیشکی ئێکس بەر ڕووی نموونەکە دەکەوێت، وزەی تیشکەکان هەڵدەمژرێت، ئەمەش دەبێتە هۆی دەرچوونی ئەلکترۆنەکان لە ئۆربیتاڵی وزەوە لەناو ئەتۆمەکاندا. ئەلکترۆنە دەرهێنراوەکان بە فۆتۆئێلکترۆن ناسراون و وزەی جوڵەی ئەم ئەلکترۆنانە پەیوەستە بە بڕی وزەی بەدەست هاتوو لە تیشکی ئێکس و بڕی وزەی پێویست بۆ دەرکردنی ئەلکترۆنەکە لە ئەتۆمەکە کە پێی دەوترێت کارکردی کار.
داتا
ئامێرێکی دیاریکردنی زۆر هەستیار بەکاردێت بۆ پێوانەکردنی ژمارە و وزەی ئەلکترۆنە دەرهێنراوەکان. بە زانینی وزەی تیشکی ئێکس، دەتوانرێت ئەو توخمانەی کە لە نموونەکەدا هەن بە پشتبەستن بە وزەی ئەلکترۆنەکان دەستنیشان بکرێت، هەروەها دەتوانرێت چڕیی هەر توخمێک بە ژمارەی ئەلکترۆنەکانی پەیوەست بە هەر وزەیەک بپێورێت.
یەکێک لە تایبەتمەندییە ناوازەکانی شیکاری XPS قووڵی چوونە ژوورەوەیەتی، کە تێیدا فۆتۆئێلکترۆنەکان دەتوانن لە چینەکانی ڕووی نموونەکە دەربچن بۆ قووڵایی نزیکەی 10 نانۆمەتر. بەم شێوەیە چینێکی زۆر تەنک شیکاری دەکرێت، ئەمەش وایکردووە کە باشترین بێت بۆ پشکنینی پۆشاک و فیلمە تەنکەکان کە ئەستوورییان کەمترە لە 100 نانۆمەتر. بەڵام ئەم قووڵییە کەمە وا دەکات شیکارییەکە زۆر هەستیار بێت بەرامبەر بە پیسبوونی ڕووکار، وە پێویستی بە بارودۆخێکی ئامادەکردنی ورد هەیە.
دیاریکردنی جۆری بەند
تایبەتمەندییەکی دیکەی سەرەکی شیکاری XPS توانای ناسینەوەی جۆری بەندە کیمیاییەکانە. بۆ نموونە گەردی کاربۆن دەتوانێت لە جۆرە بەندی جیاوازدا هەبێت (تەنها، دووانی، سیانی) کە جۆری ئۆربیتاڵی گەردیلەیی (sp, sp2, sp3) دیاری دەکات. لە بوونی توخمەکانی تری وەک ئۆکسجین یان نایترۆجین دەتوانرێت دیاری بکرێت کە کاربۆن چۆن پەیوەندییان پێوە دەکات و جۆری پەیوەندی کیمیایی.
سوودەکانی شیکاری
شیکاری XPS بەکارهێنانی بەرفراوانی لە چەندین بواردا هەیە، لەوانە زانستی ماددە، کیمیا و فیزیا. لە لێکۆڵینەوە لە ڕووی کانزاکان و شیکاری کیمیایی پۆشاکەکان و دیاریکردنی کارلێکەکانی ڕووکار لە ژینگە جیاوازەکاندا بەکاردەهێنرێت، ئەمەش وایکردووە کە ئامرازێکی گرنگ بێت لە توێژینەوە و پەرەپێدانی پیشەسازیدا.
دەستنیشانکردنی پێکهاتەی کیمیایی ڕووکارەکە
دیاریکردنی هەموو توخمەکان جگە لە هایدرۆجین و هیلیۆم: دەتوانرێت شیکاری XPS بەکاربهێنرێت بۆ دیاریکردنی جۆرەها توخمە کیمیاییەکان لە نموونەیەکدا، جگە لە هایدرۆجین و هیلیۆم.
دیاریکردنی باری کیمیایی جۆرەکانی ڕووکار: ئەم شیکارییە زانیاری دروست دەدات سەبارەت بە دۆخی کیمیایی ئەو توخمانەی کە لەسەر ڕووکارەکە هەن، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ تێگەیشتن لە کارلێکەکانیان.
کارپێکردن بۆ جۆرە جیاوازەکانی نموونە: دەتوانرێت شیکاری XPS بۆ چەندین جۆری نموونەی ڕەق بەکاربهێنرێت، لەوانەش عەزلی، ڕێبەر و نیمچە ڕێبەر.
ناسینەوەی جۆری کاربۆنی ڕووکار: شیکاری XPS ڕێگە دەدات بە ناسینەوەی جۆری کاربۆنی سەر ڕووکار، جا چ گرافیت بێت یان کارباید، ئەمەش یارمەتیدەرە لە تێگەیشتن لە تایبەتمەندییە فیزیایی و کیمیاییەکان.
شیکاری نا تێکدەرانەی نموونەی هەستیار بە تیشکی ئەلکترۆن: ئەم تەکنیکە نا تێکدەرە، ئەمەش وایکردووە گونجاو بێت بۆ پشکنینی نموونە هەستیارەکان کە ڕەنگە کاریگەری تیشکی ئەلکترۆنییان لەسەر بێت.
دەستنیشانکردنی دۆخی ئۆکساندنی ئەتۆمەکانی کانزاکان: دەتوانرێت شیکاری XPS بەکاربهێنرێت بۆ دیاریکردنی دۆخی جیاوازی ئۆکساندنی کانزاکان لەسەر ڕووی کانزاکان، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ تێگەیشتن لە کارلێکە کیمیاییەکان.
لێکۆڵینەوە لە پێکهاتەی کیمیایی چینە تەنکەکان: بەکاردێت بۆ شیکردنەوەی پێکهاتەی کیمیایی چینە تەنکەکان، ئەمەش تێگەیشتن لە بەکارهێنانی ڕوپۆش و نانۆماددە زیاد دەکات.
تاقیکردنەوەی پیسبوونی ڕووکار: شیکاری XPS ڕێگە بە دیاریکردنی پیسکەرەکانی ڕووکار دەدات، دڵنیایی کوالیتی ئەو مادانەی کە لە کارە جیاوازەکاندا بەکاردەهێنرێن بەرز دەکاتەوە.
جۆرەکانی نموونەی گونجاو بۆ پێوانەکردن
هەموو جۆرە نموونەیەکی ڕەق و شلە و پاودەر
شیکاری ئەنجامەکان
لێکدانەوەی ئەنجامەکانی شیکاری XPS پێویستی بە تێگەیشتنێکی ورد هەیە لە داتاکانی دەرهێنراو لە شیکارییەکە، هەروەها زانیاری لەسەر چۆنیەتی خوێندنەوەی سپێکتریمی دەرەنجامی. لێرەدا هەنگاوە بنەڕەتییەکان بۆ لێکدانەوەی ئەنجامەکانی XPS دەخەینەڕوو:
تێگەیشتن لە سپێکتریمی دەرەنجامی:
سپێکتریمی XPS کە لە ئەنجامدا دروست دەبێت وەک لیستی لوتکەکان دەردەکەوێت کە نوێنەرایەتی ئەو توخمە جیاوازانە دەکەن کە لەسەر ڕووی زەویەکە هەن. هەر لوتکەیەک ڕەنگدانەوەی وزەی ئەلکترۆنێکە کە لەلایەن توخمێکی دیاریکراوەوە بەرهەم دێت.
دەستنیشانکردنی ئەو توخمانەی کە:
شوێنی لوتکەکان لە سپێکترۆمەکەدا دەبێت بەراورد بکرێت لەگەڵ بەهاکانی ئاماژەی ناسراو بۆ وزەی بەستنەوە بۆ هەر توخمێک. دەتوانرێت بنکەدراوە یان ئەدەبیاتی زانستی بەکاربهێنرێت بۆ ناسینەوەی بابەتەکان.
هەڵسەنگاندنی لوتکەی چڕی:
چڕی هەر لوتکەیەک ڕێژەیی دەبێت لەگەڵ چڕیی توخمەکە لە نموونەکەدا. دەتوانرێت ڕێژەی سەدی هەر توخمێک لە نموونەکەدا بە پشتبەستن بە چڕی لوتکەکان حیسابی بۆ بکرێت.
دیاریکردنی دۆخی کیمیایی:
دەتوانرێت شوێنی لوتکەکان شی بکرێتەوە بۆ دیاریکردنی دۆخی کیمیایی توخمەکە. بۆ نموونە وزەی بەستنەوەی توخمێک ڕەنگە جیاواز بێت بەپێی دۆخی ئۆکساندنی یان جۆری پەیوەندی کیمیایی.
شیکاری کاربۆن:
لە کاتی شیکردنەوەی کاربۆن، دەتوانرێت تەکنیکە پێشکەوتووەکانی وەکو جێگیرکردنی لوتکە بەکاربهێنرێت بۆ دیاریکردنی جۆرەکانی پەیوەندی (وەک sp2 و sp3) لە نێوان ئەتۆمەکانی کاربۆن.
هەڵسەنگاندنی پیسبوونی ڕووکار:
لوتکە یان لوتکەی چاوەڕواننەکراو کە لە هەندێک وزەی بەستنەوەدا دەردەکەون دەتوانن پیسبوونی ڕووکار یان بوونی ماددە نەخوازراوەکان ئاشکرا بکەن.
لێکدانەوەی قووڵی:
لەبەر ئەوەی شیکاری XPS لەسەر ڕووکارە، ئەنجامەکان بە باشترین شێوە لە چوارچێوەی قووڵیدا لێکدەدرێنەوە. ئەنجامەکان دەبێت پەیوەندییان بە ئەستووری چین یان گۆڕینی ڕووکارەوە هەبێت.
بەکارهێنانی بەرنامەکانی شیکاری:
بەرنامەی تایبەتمەند هەیە بۆ شیکردنەوەی داتاکانی XPS، وەک CasaXPS و XPSPeak، کە یارمەتی ناسینەوە و شیکردنەوەی لوتکەکان دەدەن بە شێوەیەکی وردتر.
شیکاری بەراوردکاری:
ڕەنگە بەراوردکردنی ئەنجامەکان لەگەڵ نموونەکانی ئاماژە یان توێژینەوەکانی پێشوو بەسوود بێت بۆ تێگەیشتن لە گۆڕانکارییەکان یان تایبەتمەندییە ناوازەکانی ئەو نموونەیەی کە لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت.
لێکدانەوەی ئەنجامەکانی XPS پێویستی بە تێکەڵکردنی زانیارییەکانی سپێکتریمی دەرەنجامی هەیە لەگەڵ زانیاری کیمیایی لەسەر ماددەکان. گرنگە پێشینەیەکی بەهێزت هەبێت لە کیمیای ڕووکار و کەرەستەدا بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەر داتاکان شی بکرێتەوە.