چاندنی خانە بنەڕەتییەکان

پێشەکی:

یەکەم نەشتەرگەریی چاندنی خوێنی ناوکەپەتک لە ساڵی 1988دا لە فەڕەنسا لەسەر دەستی دکتۆر گلۆکمان (Gluckman) کرا بۆ منداڵێک کە تووشی کەمخوێنی فانکۆنی بوو، کە جۆرێکە لە جۆرەکانی کەمخوێنی بۆماوەی دەگمەن. لەو کاتەوە، سەدان نەشتەرگەریی سەرکەوتووی چاندنی خوێنی ناوکەپەتک ئەنجام دراوە، و ناوەندە تایبەت و گەورەکان بۆ هەڵگرتنی ئەم خانانە لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا دامەزراون.

پێداچوونەوەی ئامارە بڵاوکراوەکان ئەوە نیشان دەدات کە نزیکەی 30,000 نەخۆش ساڵانە دەستنیشان دەکرێن بە نەخۆشییە چارەسەرکراوەکان بە چاندنی خانە بنەڕەتییەکان لە مۆخی ئێسک. لەگەڵ ئەوەشدا، تێدەگەیشترێت کە نزیکەی 75% لەم نەخۆشانە ناتوانن بەخشەرێکی هاوشێوە لە ڕووی جۆری شانەیی (HLA)ەوە بدۆزنەوە بۆ بەخشینی مۆخی ئێسک. جگە لەوەش، گەڕان لە تۆمارەکانی بەخشەران ڕەنگە کاتێکی درێژ بخایەنێت، کە ئەمەش دەستپێکردنی چارەسەری دوا بخاتەوە و کاریگەری نەرێنی لەسەر ئەگەری چاکبوونەوە هەبێت.

لەم چوارچێوەیەدا، هەڵگرتنی خوێنی ناوکەپەتک جێگرەوەیەکی کاریگەر و خێرا دابین دەکات، چونکە کاتی پێویست بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەی گونجاوی خانەی بنەڕەتی کەم دەکاتەوە، و ژمارەی هەڵبژاردەکانی بەردەست بۆ نەخۆشان زیاد دەکات. ئەم بابەتە زۆر گرنگە بۆ نەخۆشانی تووشی نەخۆشییە خطرناکەکان وەک لۆکیمیای تیژ، کەمخوێنی، و کەمی بەرگری، چونکە چارەسەریان پێویستی بە دەستێوەردانی خێرا هەیە پێش ئەوەی خراپبوونی گەورە لە دۆخی تەندروستییاندا ڕووبدات.

لە کاتی ئێستادا، لێکۆڵینەوە چڕەکان دەکرێن بۆ دۆزینەوەی بەکارهێنانی خانە بنەڕەتییەکان لە چارەسەری کۆمەڵێک نەخۆشی و دۆخی فراوان، لەوانە:

• نەخۆشییە دەماریەکان و برینەکانی کۆئەندامی دەماری ناوەندی.

• چاککردنەوەی شانە دڵی و ئێسکی زیانلێکەوتوو.

• چارەسەری سووتان و برینە پێستییەکان.

• گەڕاندنەوەی کاری لاویشک و هاندانی دەرکردنی ئینسولین بۆ چارەسەری نەخۆشی شەکرە.

• چاککردنەوەی جۆرە شانە زیانلێکەوتووەکانی تر.

لەم لێکۆڵینەوانەدا سەرچاوەی فرە بۆ خانە بنەڕەتییەکان بەکاردەهێنرێت، لەوانە خانە بنەڕەتییەکان لە مۆخی ئێسک، خوێنی ناوکەپەتک، وەک خانە بنەڕەتییەکانی وەرگیراو لە شانەکانی گەورەکان.

لیستی نەخۆشییەکان کە دەتوانرێت بە بەکارهێنانی خانە بنەڕەتییەکان لە خوێنی ناوکەپەتک چارەسەر بکرێن

لیستی نەخۆشییەکان کە دەتوانرێت بە بەکارهێنانی خانە بنەڕەتییەکانی وەرگیراو لە خوێنی ناوکەپەتک مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت ئەمانەی خوارەوەی لەخۆدەگرێت:

1- تێکچوونی خانە بنەڕەتییەکان:

• کەمخوێنی کونکراو

• کەمخوێنی فانکۆنی (Fanconi)

• میزکردنی هیمۆگلۆبینی شەوانەی دووبارەبوونەوە (Paroxysmal Nocturnal Hemoglobinuria, PNH)

2- لۆکیمیای تیژ:

• لۆکیمیای مایەلۆیدی تیژ (Acute Myeloid Leukemia, AML)

• لۆکیمیای لیمفۆبلاستیکی تیژ (Acute Lymphoblastic Leukemia, ALL)

• لۆکیمیای جیانەکراوی تیژ

3- لۆکیمیای درێژخایەن:

• لۆکیمیای مایەلۆیدی درێژخایەن (Chronic Myeloid Leukemia, CML)

4- کەمی بەرهەمهێنانی لیمفاوییەکان:

• لیمفۆمای غەیری هۆدجکین (Non-Hodgkin's Lymphoma)

• لیمفۆمای هۆدجکین (Hodgkin's Lymphoma)

5- شێوازی بۆماوەی لە گۆڕینەکانی خوێنی سوور:

• تالاسیمیای گەورە (Beta-Thalassemia Major)

• کەمخوێنی داسەکەیی (Sickle Cell Anemia)

6- تێکچوونی بەرگری لەدایکبوونەوە:

• سیندرۆمی کۆستمان (Kostmann Syndrome)

• کەمی لکاندنی گۆڕینە سپییەکان (Leukocyte Adhesion Deficiency)

• سیندرۆمی دی جۆرج (DiGeorge Syndrome)

7- کەمی پلیتەکانی خوێنی بۆماوەی:

• کەمی پلیتەکانی لەدایکبوونەوە (Congenital Thrombocytopenia)

8- تێکچوونی پلازما:

• شێرپەنجەی مۆخ (Multiple Myeloma)

• لۆکیمیای خانەی پلازما (Plasma Cell Leukemia)

9- نەخۆشییە بۆماوەییەکانی تر:

• سیندرۆمی لیش-نیهان (Lesch-Nyhan Syndrome)

• کەمگەشەی پەرچی-پرچ (Cartilage-Hair Hypoplasia)

10- نەخۆشییەکانی تر لە خاڵی لێکۆڵینەوە و تاقیکردنەوە:

• نەخۆشی ئەلزهایمەر (Alzheimer's Disease)

• نەخۆشی شەکرە (Diabetes Mellitus)

• نەخۆشی پارکینسۆن (Parkinson's Disease)

• برینەکانی ناوکەپەتکی پشت (Spinal Cord Injuries)

• لێدانەکانی دڵ و مێشک (Heart and Stroke Injuries)

• نەخۆشییەکانی جگەر (Liver Diseases)

• سیسانەوەی ماسولکەیی (Muscular Dystrophy)

تێبینی: لە کاتی ئێستادا، لە وڵاتەکەماندا، بەکارهێنانی چارەسەریی خانەکانی خوێنی ناوکەپەتک تەنها بە نەخۆشییە پەیوەستەکان بە خوێنەوە سنووردارە، وەک تالاسیمیا، شێرپەنجەی خوێن (لۆکیمیا)، و کەمخوێنی.

ئاسۆکانی بەکارهێنانی خانە بنەڕەتییەکان

لێکۆڵینەوەکان سەلماندوویانە کە خانە بنەڕەتییەکان توانایەکی بەڵێنپێدراویان هەیە بۆ چارەسەری کۆمەڵێک نەخۆشی درێژخایەن و تیژ، کە ئەمەش وایان کردووە ببنە ناوەندی سەرەکی لێکۆڵینەوە پزیشکییە نوێیەکان. لە ئێستادا چەندین لێکۆڵینەوەی کلینیکی و تاقیکردنەوە دەکرێت بۆ دۆزینەوەی بەکارهێنانی خانە بنەڕەتییەکان لە چارەسەری دۆخەکان وەک: نەخۆشی پارکینسۆن، نەخۆشییەکانی دڵ، نەخۆشییەکانی جگەر، شەکرە، سیسانەوەی ماسولکەیی، برینەکانی ناوکەپەتکی پشت، و لێدانەکانی دڵ و مێشک.

هەندێک لە بەکارهێنانە ئەگەرییەکانی خانە بنەڕەتییەکان بریتین لە:

1- نەخۆشی زەهایمەر:

نەخۆشی زەهایمەر یەکێکە لە بڵاوترین نەخۆشییە سیسانەوە دەمارییەکان؛ کە نزیکەی 1 لە هەر 10 کەسی سەروو تەمەنی 65 ساڵ تووشی دەکات، و کاریگەری لەسەر نزیکەی 5 لە هەر 10 کەسی تێپەڕاندووی تەمەنی 85 ساڵ هەیە. بەکارهێنانی خانە بنەڕەتییەکان هیوایەک دروست دەکات بۆ چاککردنەوەی شانە دەماریی زیانلێکەوتوو و دواخستنی پێشکەوتنی نەخۆشییەکە.

2- برینەکانی دڕکەپەتک:

برینەکانی دڕکەپەتکی پشت کاریگەری لەسەر زیاتر لە 750,000 کەس ساڵانە لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تەنها هەیە، کە ئەمەش دەبێتە هۆی ئاستەنگی جەستەیی توند. لێکۆڵینەوەکان هەوڵدەدەن خانە بنەڕەتییەکان بەکاربهێنن بۆ هاندانی نوێکردنەوەی شانە دەماریی زیانلێکەوتوو و گەڕاندنەوەی کارەکانی جووڵە.

3- دووبارە بونیادنانی ئێسک:

خانە بنەڕەتییەکان هیوایەکی نوێ بۆ نەخۆشانی لاوازی ئێسک دابین دەکەن، کە تێیدا ئەگەری بەکارهێنانیان لە بەهێزکردنی چاککردنەوەی ئێسک و بەهێزکردنی دەدۆزرێتەوە. هەروەها لێکۆڵینەوە دەکرێت بۆ بەکارهێنانی خانە بنەڕەتییەکان لە چارەسەری نەخ۔شانی پارکینسۆن لە ڕێگەی جێگرتنەوەی خانە دەمارییە ونبووەکان یان زیانلێکەوتووەکان.

4- فرە ڕەقبوون (Multiple Sclerosis, MS):

قەڕەتی فرە نەخۆشییەکی بەرگری خۆجێیییە کە کاریگەری لەسەر کۆئەندامی دەماری ناوەندی بە شێوەی بەردەوام هەیە، کە دەبێتە هۆی زیانی مایەلین کە دەوری دەمارەکان دادەپۆشێت. خانە بنەڕەتییەکان هەڵبژاردەیەکی بەڵێنپێدراون بۆ دووبارە بونیادنانی بەرگی دەماری و باشترکردنی جۆری ژیانی نەخ۔شانی تووشی ئەم نەخۆشییە.