دیاریکردنی ڕێژەی IC50
پێشەکی:
نیوەی بەرزترین تێچوونی بەربەستکار (IC50) پێوەرێکی کەمیەتییە کە بۆ خەمڵاندنی توانای مادەیەک (وەک دەرمان یان بەربەستکار) بەکاردێت لە بەربەستکردنی فەنکشنێکی بایۆلۆجی یان کارلێکێکی کیمیایی زیندەیی دیاریکراو بە ڕێژەی 50% لەژێر مەرجە تاقیگەییە دیاریکراوەکاندا. ئامانجی بەربەستکار دەتوانێت ئەنزایمێک بێت، یان خانەیەک، یان وەرگرێکی خانەیی، یان مایکرۆبێک. بەزۆری نرخەکانی IC50 بە یەکەکانی تێچوونی مۆلاری (وەک مایکرۆمۆلار یان نانۆمۆلار) دەردەبرێت، ئەمەش ڕێگە بە بەراوردکردنی وورد لە نێوان کاریگەری مادە بەربەستکارە جیاوازەکاندا دەدات.
گرنگی IC50 لە توێژینەوەکاندا
IC50 بە شێوەیەکی بەربڵاو لە بوارەکانی پەرەپێدانی دەرمان، و زانستی دەرمان، و بایۆلۆجیای مۆلیکولیدا بەکاردێت بۆ هەڵسەنگاندنی کاریگەری تێکەڵە دژەکان. هەروەها هەندێکجار بە پێوەرێکی تر بەراورد دەکرێت کە بە EC50 ناسراوە، کە دۆز یان تێچوونی پێویست دیاری دەکات بۆ بەدیهێنانی 50% لە بەرزترین سنووری کاریگەری لە حاڵەتی مادە هاندەرەکان (Agonists)، لەکاتێکدا IC50 تایبەتە بە بەربەستکارەکان (Inhibitors).
ڕێگاکانی دیاریکردنی IC50
دەتوانرێت نرخی IC50 بە بەکارهێنانی دوو ڕێگەی سەرەکی دیاری بکرێت:
1- تاقیکردنەوە فەنکشنەییەکان (Functional Assays): کە لێیدا کاریگەری بایۆلۆجی ڕاستەوخۆی مادە بەربەستکارەکە لەسەر خانە یان ئەنزایم یان ئامانجی زیندەیی پێوان دەکرێت.
2- تاقیکردنەوەی بەستانەوە کێبڕکێکارییەکان (Competitive Binding Assays): کە لێیدا ڕادەی توانای بەربەستکار هەڵسەنگاندنی دەکرێت لە کێبڕکێکردن لەگەڵ گەردیلەیەکی تر بۆ بەستانەوە بە شوێنی چالاکی ئامانجەکە.
لە هەندێک حاڵەتدا، نرخەکانی IC50 دەگۆڕدرێن بۆ پێوەرێکی لۆگاریتمی وردتر کە بە pIC50 ناسراوە، کە بەپێی پەیوەندی: pIC50 = -log10(IC50) حیساب دەکرێت.
ڕێگەی پێوانە کردنی IC50
بۆ پێوانە کردنی IC50 بە شێوەی تاقیکردنەوە، ئەزموونێک جێبەجێ دەکرێت کە پشت بە کۆکردنەوەی زانیاری دۆز-وەڵام دەبەستێت، ئەمەش لە ڕێگەی پێوانی بەربەستکردنی گەشەکردن یان کارلێکی بایۆلۆجی لە تێچوونە جیاوازەکانی بەربەستکار (x1, x2, ... xn)، لەگەڵ تۆمارکردنی ڕێژەی بەربەستکردن (y1, y2 ... yn) بەشێوەیەک کە نرخەکانی y لە نێوان 0 و 1دا بێت.
سادەترین ڕێگەی پێوانە کردن بریتییە لە:
وێنەکێشانی زانیاری دۆز (X) بەرامبەر ڕێژەی بەربەستکردن (Y).
جێبەجێکردنی مۆدێلی ڕەگرێشنی هێڵکاری سادە بۆ بەدەستهێنانی هاوکێشەیەک لە شێوەی: Y = aX + b
پاشان نرخی IC50 لە ڕێگەی فۆڕمولەکەوە حیساب دەکرێت: IC50 = (0.5 - b) / a
لەگەڵ ئەوەشدا، لە زۆرێک لە لێکۆڵینەوە نوێیەکاندا، پەنا بۆ مۆدێلەکانی ڕەگرێشنی نا-هێڵکاری (Nonlinear Regression) دەبردرێت بۆ باشترکردنی وردی خەمڵاندن، بەتایبەتی کاتێک خەتی دۆز-وەڵام بە شێوەیەکی ڕوون نا-هێڵکاری بێت.
هۆکارەکانی کاریگەر لەسەر نرخی IC50
نرخی IC50 هەستیارە بۆ چەندین گۆڕاوی تاقیکردنەوە، لە نێوانیاندا:
تێچوونی هاندەر (Substrate Concentration): کە نرخی IC50 میل بۆ زیادبوون دەکات لەگەڵ زیادبوونی تێچوونی هاندەر، بەتایبەتی لە حاڵەتی بەربەستکارە کێبڕکێکارییەکان.
جۆری میکانیزمی بەربەستکردن:
بەربەستکردنی کێبڕکێکاری بەرامبەر بەربەستکردنی نا-کێبڕکێکاری کاریگەرییەکی گەورەی هەیە لەسەر شێوەی خەتی وەڵام و لەسەر نرخی IC50.
مەرجە ژینگەییەکان: وەک پلەی گەرمی، ژمارەی هایدرۆجینی، و بەردەستبوونی ئایۆنەکان، هەموویان دەتوانن کاریگەری لەسەر وردی پێوانە کردنی IC50 هەبێت.
بۆ نموونە، بۆ ئەنزایمەکانی پشتبەستوو بە ATP، نرخی IC50 بە شێوەیەکی بەرچاو پشت بە تێچوونی ATP دەبەستێت، چونکە بەربەستکارە کێبڕکێکارییەکان لەگەڵ ATP گۆڕانکارییەکی ڕوون لە نرخەکانی IC50دا پیشان دەدەن لەگەڵ گۆڕانی تێچوونی ڕکیزەکە.
بەکارهێنانە زیادەکانی IC50 سەرەڕای بەکارهێنانی بۆ هەڵسەنگاندنی کاریگەری بەربەستکارە دەرمانییەکان، دەتوانرێت IC50 لە بوارەکانی ترەوە بەکاربهێنرێت وەک:
• هەڵسەنگاندنی ژەهراویی مادە کیمیاییەکان. • پێوانی کاریگەری کوژەرە بایۆلۆجییەکان. • تاقیکردنەوەکانی ڕەفتاری ئاژەڵان، وەک تاقیکردنەوەی بەکارهێنانی شلەمەنی لە ئەزموونە ئاژەڵییەکاندا، کە لێیدا تێچوونی مادەکە دیاری دەکرێت کە دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی بەکارهێنان بە ڕێژەی 50%.