دەرهێنان و پاککردنەوەی پلازمید

پلازمیدەکان گەردیەکانی DNA ی بچووک و بازنەیین کە بە شێوەیەکی جیاواز لە کرۆمۆسۆم لە خانەکانی بەکتیریادا هەن. زۆرجار پلازمیدەکان جینە سوودبەخشەکانیان تێدایە کە دەتوانرێت بۆ مەبەستە زۆرەکان بەکاربهێنرێن، لەوانە ئەندازیاریی جینی، بەرهەمهێنانی پرۆتین و چارەسەری نەخۆشییەکان.

دەرهێنانی پلازمید پرۆسەیەکە کە DNA ی پلازمید لە خانەکانی بەکتیریاوە جیا دەکاتەوە و بۆ بەکارهێنان و لێکۆڵینەوە دواتریەکان پاکی دەکاتەوە. لەم وتارەدا، ئەوە دەخەینەڕوو کە دەرهێنانی پلازمید چییە، چۆن پلازمید دەردەهێنرێت، و قۆناغەکانی.

دەرهێنانی پلازمید چییە؟

دەرهێنانی پلازمید ڕێگایەکە بۆ جیاکردنەوەی گەردیەکانی DNA ی بازنەیی کە بە ناوی پلازمیدەکان ناسراون لە بەکتیریاکانەوە. پرۆسەکە وەک دەرهێنانی دەنکە زێڕەکان (پلازمید) لە لم (مادەکانی بەکتیریایی)ەوە دەچێت. زاناکان بەکتیریاکان تێکدەدەن و مادەی کیمیاییە دیاریکراوەکان بەکاردەهێنن بۆ توانەوەی ناوەڕۆکی خانەکە، لەگەڵ پاراستنی پلازمیدەکان بەبێ گۆڕانکاری. دواتر تێکەڵەکە کە پلازمیدی تێدایە لە پاشماوەی خانەکە جیا دەکرێتەوە. لە کۆتایدا، DNA ی پلازمید چڕ و پاک دەکرێتەوە بۆ بەکارهێنان لە تاقیکردنەوەکانی ئەندازیاریی جینیدا.

پاککردنەوەی پلازمید

چۆن پلازمید پاک دەکرێتەوە؟

پاککردنەوەی پلازمید گەردیەکانی DNA ی بازنەیی خوازراو (پلازمیدەکان) لە شلەمەنی بەکتیریاوە جیا دەکاتەوە. سەرەتا، بەکتیریاکان بە بەکارهێنانی تێکەڵەی پاککەرەوە و ئاستی تورشییەکی بەرز تێکدەدرێن، ئەمەش هەموو DNA یەک کە تێیدایە ئازاد دەکات. دواتر تێکەڵەیەک بە ئاستی تورشییەکی نزم بەکاردێت بۆ پێچەوانەکردنەوەی کارلێکەکە، و گەڕاندنەوەی پلازمید بۆ شێوەی بازنەییەکەی، لە کاتێکدا DNA ی جینۆمی گەورەتر تێکدەدرێت و وەک هێڵ بەجێدەهێڵرێت. پاشماوەی خانەیی دەردەکرێت، ئەمەش تێکەڵەیەکی ڕوون بەجێدەهێڵێت کە DNA ی تێدایە.

ئەم تێکەڵەیە بە ستوونی کرۆماتۆگرافیاوە تێدەپەڕێت کە بە شێوەیەکی هەڵبژاردەیی بە DNA ی پلازمید دەبەستێتەوە. گڵاوییەکان وەک پرۆتین و RNA دەشۆردرێنەوە، پلازمیدی بەستراو بەجێدەهێڵن. لە کۆتایدا، DNA ی پلازمیدی پاک بە بەکارهێنانی بافەرێکی تایبەت دەشۆردرێتەوە، و DNA ی پاککراو دەتوانرێت بۆ بەکارهێنانەکان وەک لەبەرگرتنەوەی جین، زنجیرەکردن، یان گواستنەوەی خانە چڕ بکرێتەوە.

بەکارهێنانەکانی دەرهێنانی پلازمید

دەرهێنانی پلازمید تەکنیکێکی بنەڕەتییە لە بوارە زۆرەکانی بایۆلۆژیای گەردییدا. پلازمیدەکان ئامرازی پێویستن بۆ لەبەرگرتنەوە و گۆڕانکاری جینەکان. پلازمیدە دەرهێنراوەکان دەتوانرێت بە خستنەڕووی جینی نوێ یان گۆڕینی جینە هەبووەکان گۆڕدرێن. دواتر، ئەم پلازمیدە گۆڕدراوانە دەتوانرێت دووبارە بخرێنەوە ناو خانەکانەوە بۆ لێکۆڵینەوە لە کارەکەی جین یان بۆ بەرهەمهێنانی پرۆتینە دیاریکراوەکان.

DNA ی پلازمید وەک قاڵب بۆ زنجیرەکردنی DNA کاردەکات، کە تەکنیکێکی گرنگە بۆ دیاریکردنی ڕیزکردنی نوکلیۆتایدەکان لە گەردیی DNA دا. پلازمیدە دەرهێنراوەکان لەگەڵ جینی ئامانجدا دەتوانرێت زنجیرە بکرێن بۆ ئاشکراکردنی کۆدی جینییەکەی.

پلازمیدە دەرهێنراوەکان بەکاردێن بۆ خستنەڕووی DNA ی دەرەکی ناو خانەکانەوە، کە پرۆسەیەکە بە ناوی گۆڕین (Transformation) ناسراوە. ئەمە ڕێگا بە زاناکان دەدات لێکۆڵینەوە بکەن لەوەی چۆن جینەکان لە ژینگەی خانەیی جیاوازدا کاردەکەن.

پلازمیدەکان دەتوانرێت بە شێوەیەک دابڕێژرێن کە کۆدی جینی پرۆتینی ئامانجیان هەبێت. پلازمیدە دەرهێنراوەکان دەخرێنە ناو خانەکانی میزبانەوە، کە دواتر DNA ی پلازمید وەک قاڵب بەکاردەهێنن بۆ بەرهەمهێنانی پرۆتینی پێویست. ئەمە تەکنیکێکی گرنگە بۆ بەرهەمهێنانی چەندایەتییەکی زۆر لە پرۆتینە چارەسەرییەکان و گەردیە بایۆلۆژییە بەنرخەکانی تر.

لە هەندێک ڕێگای چارەسەری جینیدا، پلازمیدە دەرهێنراوەکان کە کۆپی کارایان لە جینەکانیان هەیە دەتوانرێت بگوازرێنەوە بۆ خانەکانی نەخۆشان بۆ چاککردنەوەی کەموکوڕییە جینییەکان. ئەمەش بەڵێنی چارەسەری نەخۆشییە جینییە جیاوازەکان دەدات.

هەروەها، پلازمیدەکان ڕۆڵیان هەیە لە پەرەپێدانی بوونەوەرە گۆڕدراو جینییەکان (GMO) بە خستنەڕووی جینە ئامانجەکان ناو ڕووەک و ئاژەڵ یان میکرۆبەکانەوە. پلازمیدە دەرهێنراوەکان دەتوانرێت بەکاربهێنرێن بۆ گۆڕینی بوونەوەرەکان بۆ باشترکردنی خاسیەتە کشتووکاڵییەکان، بەرهەمهێنانی تێکەڵە دیاریکراوەکان، یان بۆ مەبەستی توێژینەوە.